Ken je dat gevoel dat je iets gaat doen wat je al vaker hebt gedaan, bijvoorbeeld tennis. Je hebt training gehad en toen je die technieken toepaste merkte je dat dat werkte. Nu bereid je hetzelfde voor, je neemt dezelfde spullen mee. Maar wanneer je het veld oploopt ziet het er anders uit: dit is een padelbaan in plaats van een tennisveld. Zo voelde ik me toen ik, als opgeleide onderzoeker, voor het eerst aan participatief actieonderzoek (PAR) deed.
Deze eerste ervaring deed ik op in het MANTRA-project, een onderzoek naar klimaatadaptatie en gezondheid in landelijk gebied. Het speelveld bevond zich in een Brabants plattelandsdorp, waar we vijf keer samen kwamen met een groep van twintig lokale stakeholders en vijf onderzoekers. Daar bespraken we thema’s als klimaatverandering en gezondheid. We bedachten gezamenlijke doelen en acties, die nu ook gerealiseerd worden. Hiermee hebben we één cyclus van PAR doorlopen: samen onderzoek doen (met onderzoekers en stakeholders), gericht op positieve verandering – actie.
Akelig zelfbewust
Belanghebbenden en onderzoekers doen het echt samen; we staan gezamenlijk op het veld. De focus lag op ieders persoonlijke verhaal en motivatie, de rol van onderzoeker of stakeholder werd losgelaten. Ik deelde ook wat me bezighoudt, waar ik me zorgen om maak, hoe ik kijk naar thema’s als klimaatverandering, natuur, plattelandse leefomgeving . Tijdens werkvormen werd ik me akelig zelfbewust. “Klopt het wel wat ik zeg?”, “Ik ben wetenschapper, ik moet me berusten op feiten”, “Ik weet dat wat diegene zegt niet klopt, moet ik dat zeggen of juist niet?”, “Wat nu als ik deze deelnemer beïnvloed met mijn mening?”. Ik merkte een constante wrijving tussen onderzoeker-ik en mens-ik.
Dat komt omdat ik heb geleerd om zo objectief en neutraal mogelijk te zijn. Ik verzamel data en verwerk dat zo correct mogelijk, zonder inmenging van mijn eigen mening. Ook al kun je je eigen persoon, met vooroordelen, niet uitzetten, je moet daar zo veel mogelijk naar streven. Ben je aanwezig bij onderzoeksbijeenkomsten? Dan ben je een vlieg op de muur – een stille toeschouwer bij een wedstrijd. Niemand merkt echt dat je er bent en je beïnvloedt de bijeenkomst niet. Bij de MANTRA-bijeenkomsten was dat anders. Hier deed ik mee met het toernooi.
Wetenschappers die wel even vertellen hoe het zit
Zoeken naar verschillende perspectieven in een groep over een controversieel thema als klimaatverandering maakt dit extra uitdagend. Als wetenschapper houd je je vast aan wetenschappelijke feiten. Is het ethisch om dier niet te delen wanneer mensen op zoek zijn naar deze informatie? Of hele andere overtuigingen hebben en daarover het gesprek aan willen gaan? In dit project willen we juist de verschillende perspectieven in kaart brengen. We hebben met de betrokken onderzoekers veel gesproken over hoe we hiermee omgaan.
De wetenschapper wil de perspectieven niet beïnvloeden maar we doen allemaal mee als persoon. Is het dan eerlijk om toch niet het achterste van je tong te laten zien? Je eigen mening is gevormd door je kennis als wetenschapper, kun je dan wel meedoen als mens? Ook de morele verplichting om wetenschappelijke kennis collectief te delen is besproken. Moeten we (na afloop) informeren? Maar PAR gaat juist over het vinden van een gezamenlijke waarheid, in plaats van wetenschappers die wel even vertellen hoe het zit. Is dat belangrijker dan feitelijke waarheid? Informeren wordt vaak als belerend gezien, is dat een bedreiging voor de gelijkwaardigheid en betrokkenheid?
Verrijking
Ondanks de vele vragen heb ik geprobeerd me zo veel mogelijk onder te dompelen in het proces. Nadat ik de de onwennigheid een beetje van mij had afgeschud, merkte ik hoe geïnspireerd ik raakte. Door mee te doen kom je los van je rol als objectieveling. Je wordt echt aan het denken gezet: wat vind ik hier eigenlijk van? Je gaat echte gesprekken aan en neemt dat mee in je innerlijke afweging. Een kritische noot op wetenschappelijke feiten, een aanvulling of juist nog sterkere onderbouwing voor die feiten. Ik vond het een verrijking als mens én onderzoeker. Voortaan ga ik goed voorbereid en met plezier naar zowel de tennis- als de padelbaan!
