Klimaatverandering is inmiddels niet meer weg te denken uit ons leven. Het is ironisch genoeg een hot topic geworden. Niet alleen wordt steeds duidelijker hoe snel het klimaat verandert en hoe plant- en diersoorten dreigen uit te sterven, met alle gevolgen voor onze eigen gezondheid op lange termijn. Ook de directe invloed van klimaatverandering op het welzijn van de mens blijkt uit vele onderzoeken ingrijpender te zijn dan aanvankelijk werd gedacht.
Tegelijkertijd neemt klimaatverandering nog altijd toe. Extreme weersomstandigheden, zoals de recente overstromingen in Limburg, zullen steeds vaker voorkomen. Hierdoor zal er minder tijd overblijven om te herstellen van zulke heftige gebeurtenissen. Recent verscheen een wetenschappelijk artikel waarin de tot nu toe bekende gevolgen van klimaatverandering voor onze mentale gezondheid helder uiteen worden gezet. Zo is bijvoorbeeld aangetoond dat afhankelijkheid van genotsmiddelen toeneemt in gemeenschappen die getroffen zijn door extreme weersomstandigheden. Zij lopen zelfs het risico om PTSS (posttraumatische stress-stoornis) te ontwikkelen. Ook blijkt uit dit artikel dat meer onderzoek nodig is naar de nog onbekende relaties tussen klimaatverandering en onze mentale gezondheid.
Één ding is duidelijk: we zullen niet alleen onze natuur en leefomgeving weerbaarder moeten maken voor klimaatverandering, ook onze geest kan wel wat uiterwaarden gebruiken. Zoals de uiterwaarden een rivier extra ruimte geven in tijden van hoge waterstanden, zullen we ook manieren moeten vinden om extra ruimte te geven aan onze emoties in tijden van hoge traanstanden.
Gelukkig is er ook hoop. Zo is er dit wetenschappelijke artikel dat interventies voor individuen en groepen mensen met klimaatgerelateerde mentale klachten onderzocht. Daaruit blijkt onder andere dat zowel het verbinden met anderen, als met de natuur kan helpen om klachten te verminderen. Ook kan het iemand helpen om zelf in actie te komen en iets goeds te doen voor het klimaat.
Toch valt er ook nog veel te onderzoeken. Hoe herkennen we klimaatgerelateerde mentale klachten op tijd? Hoe hangen de klachten samen met andere factoren waardoor iemand kwetsbaarder is? En bovenal: bestaat er een effectieve interventie die zowel de mens als de planeet weerbaarder maakt? In mijn promotieonderzoek ga ik dit onderzoeken, door op het Nederlandse platteland onder andere mensen met deze klachten in contact te brengen met een lokaal natuurherstelproject in samenwerking met boeren uit de regio. Hierbij kan de praktische kennis van de inwoners van het Nederlandse platteland een bijdrage leveren. We wonen tenslotte al eeuwen in dit prachtige land van veen, zand, wadden, löss en klei en we hebben ons ook al eeuwen moeten verhouden tot diezelfde natuur. Bij een dusdanig complexe uitdaging als klimaatverandering is het belangrijk het probleem van zoveel mogelijk perspectieven te bekijken en alle betrokken partijen hierbij zo goed mogelijk te horen en zien. Zo ontwikkelen we oplossingen die rechtvaardig zijn voor ieder levend wezen dat het aangaat.
Ten slotte wil ik ervoor waken dat onze mentale klachten als gevolg van klimaatverandering worden gepathologiseerd. Het is namelijk geen stoornis, maar een gezonde reactie op een ongezonde situatie. Het is onze innerlijke alarmbel die afgaat en ons vertelt dat er iets flink misgaat. En dat is ook zo. Tegelijkertijd kunnen we deze klachten ook niet laten voor wat ze zijn. We zullen manieren moeten vinden om ook om te gaan met bijvoorbeeld het verdriet en de rouw wanneer wij onze vertrouwde omgeving zien veranderen en onze manier van landbouw daarop moeten aanpassen. Onze mentale gezondheid is immers essentieel voor een veerkrachtige samenleving en bovenal een gelukkig bestaan. En alleen met een goede mentale gezondheid en met een veerkrachtige levenshouding kunnen we klimaatverandering nog zoveel mogelijk tegengaan.
Martine Veenman is promovendus bij de Universiteit Maastricht (locatie: campus Venlo). Zij werkt samen met Onderzoeksinstituut IVO en andere samenwerkingspartners aan de MANTRA-studie over gezondheidseffecten van klimaatverandering op het platteland. Onlangs maakte zij een podcast hierover: Platteland klimaatbestendig.