Wijken verduurzamen in turbulente tijden

Onverwachte ontwikkelingen

Deze onverwachte en moeilijk voorspelbare economische en (geo)politieke ontwikkelingen hadden niet alleen een grote impact op het dagelijks leven van burgers, ook bij gemeenten brachten ze veel onrust en onzekerheid teweeg. Tegelijkertijd buitelden landelijke beleidswijzigingen over elkaar heen. Wat betekenen deze crises en transities voor de wijkgerichte transitie naar aardgasvrij?

Voor deze publicatie zijn vijf wijkaanpakken onderzocht die proberen om zowel de duurzaamheid als de leefbaarheid in de wijk te verbeteren. Het hoofddoel van het onderzoek is om inzicht te krijgen in de mate waarin en wijze waarop de verschillende aanpakken omgingen met onverwachte en ongeplande ontwikkelingen. Hierbij is ingezoomd op vier thema’s:

1. Energiecrisis
2. Gevoelens van onbehagen en afnemend vertrouwen
3. Economische onrust
4. Beleidscontext in beweging

Grote veranderingen, lokale impact

Huishoudens met een laag inkomen werden vorig jaar hard door getroffen door de snelle stijging van van de prijzen van energie en consumptiegoederen. Veel inwoners van wijken met goedkope en vaak verouderde woningen – historisch gezien de hoek waar harde klappen vallen als het economisch wat minder gaat – voelden zich al langer in de steek gelaten door overheden in instanties. De toeslagenaffaire, het beleid rond de coronacrisis, de afhandeling van de aardbevingsproblematiek in Groningen, het stikstofdebat en de energiecrisis lijken deze gevoelens van onbehagen verder te hebben versterkt.

Om de pijn te verzachten nam het Rijk diverse maatregelen om de energiekosten te verlichten. Ook in de vijf onderzochte wijken zijn interventies ingezet tegen energiearmoede, om de acute nood te verlichten en betalingsachterstanden te voorkomen. Intussen nam ook de schaarste aan personeel en materiaal toe, wat de businesscases voor de warmtetransitie onder druk zette. Tegelijkertijd was het overheidsbeleid op het gebied van de energietransitie en de leefbaarheid van wijken volop in beweging. Nieuw beleid en nieuwe wetten zorgden lokaal voor onrust en verschuivingen. Zulke beleidswijzigingen zijn soms nodig om systeemveranderingen op gang te brengen, maar op korte termijn kunnen ze tot vertraging of zelfs stagnatie leiden.

Inspiratie voor de toekomst

Ondanks alle onrust zijn er ook hoopvolle stappen gezet. In de in onderzochte wijken wordt vasthoudend gewerkt aan de transitie naar aardgasvrije wijken, vaak met blijvende aandacht voor het betrokken houden van bewoners. Hun belangen vielen door gestegen kosten steeds meer samen met het belang van de overheid om van het aardgas af te gaan: de energiecrisis veranderde de toon van het gesprek. De turbulentie zorgde er tot slot voor dat in de wijken creatieve veranderaars opstonden die met doorzettingsvermogen en verbindingskracht hielpen om doorbraken in de wijkaanpak te realiseren.