Raadsleden: kijk naar participatie door de ogen van bewoners

Wat je precies onder participatie verstaat, hangt vaak af van het doel dat je ermee wilt bereiken. Dat kan verschillen per initiatiefnemer (of dit nu de gemeente is, een bewonersgroep, een corporatie of andere partij) en per vraagstuk. Bovendien kunnen de motieven van de initiatiefnemer anders zijn dan die van de participanten, zo kwam naar voren uit de verkenning die Platform31 dit jaar uitvoerde naar de rol van raadsleden bij participatie in de warmtetransitie. We voerden hiervoor gesprekken met raadsleden en bewoners in vier koplopergemeenten.

Twee perspectieven

Alle vier de gemeenten hebben aandacht voor participatie, elk op een eigen manier. Het blijkt dat het begrip participatie niet volstaat om goed inzicht te geven in de (gewenste) betrokkenheid van bewoners. Dat komt doordat het begrip participatie uitgaat van het perspectief van de initiatiefnemer.

Dit is een belangrijk aandachtspunt voor raadsleden. Zij stellen de kaders voor participatie, vertegenwoordigen bewoners en willen weten of voldoende bewoners hebben kunnen meepraten over de plannen. Wanneer de raad betrokkenheid vanuit het bewonersperspectief bekijkt, wordt duidelijk hoe een wijk participatie beleeft. En kan de raad inschatten wat realistische verwachtingen zijn van bewoners in de wijk. Dan wordt het mogelijk om te beoordelen welke mate van participatie haalbaar is. Ook kan de gemeenteraad met dit perspectief beoordelen of de bewonersbetrokkenheid voldoende is (geweest) om het participatieproces succesvol te noemen.

Participatie als begrip

Gemeenten zien participatie als een manier om bewoners te betrekken bij hun plannen, of – een stap verder – hen invloed te geven op de voorbereiding en uitvoering van die plannen. De definitie die de Erasmus Universiteit opstelde in de Kennisbasis participatie (2019) luidt:

Participatie is een proces waarbij individuen, groepen en organisaties invloed uitoefenen op en controle delen over collectieve vraagstukken, beslissingen of diensten die hen aangaan.

Met deze definitie is de onderste trede van de ladder – informeren – eigenlijk geen participatie, volgens de Erasmus Universiteit: hier oefenen de participanten geen invloed uit.

De betrokkenheidstrap biedt perspectief vanuit bewoners

Een blik op de wijk aan de hand van deze trap, kan een ander beeld geven dan het gewenste participatieniveau. De manier waarop bewoners betrokken zijn bij plannen in de wijk verschilt namelijk per persoon. Sommige mensen kunnen of willen zich niet bezighouden met de plannen in de wijk. Zij hebben geen betrokkenheid. Voor initiatiefnemers én raadsleden is dit een aandachtsgroep.

Anderen zijn geïnteresseerd in wat de plannen voor hen persoonlijk kunnen betekenen en komen bijvoorbeeld (voorzichtig) in actie om in eigen huis maatregelen te nemen om te verduurzamen. Het kan ook zijn dat zij (kritische) vragen stellen over de plannen op een bewonersbijeenkomst. Hier is sprake van individuele betrokkenheid. Deze mensen zijn – vanuit een positieve of negatieve houding – betrokken bij het plan van de initiatiefnemer.

En weer anderen zijn sterk gemotiveerd om bij te dragen aan de plannen, niet alleen in hun eigen belang, maar ook vanuit de wens om iets voor een ander of de samenleving te betekenen. Deze mensen zijn betrokken bij de organisatie die het doel dichterbij wil brengen. De mensen op deze niveaus zijn vaak hulptroepen voor de gemeente in de transitie. De mensen op het hoogste niveau van maatschappelijke betrokkenheid zijn vaak het meest in beeld bij de gemeente en de raad, als kartrekkers of initiatiefnemers of als groep die weerstand biedt.

Actieve houding naar het wijkplan

Betrokkenheid gaat dus over een actieve houding richting de plannen van de initiatiefnemers (dit kunnen ook bewoners zijn) in de wijk. Dat kan gaan van niet tot sterk betrokken. Een persoon kan tegelijkertijd individueel en maatschappelijk betrokken zijn, op verschillende niveaus. Je kan bijvoorbeeld je eigen huis verduurzamen én actief zijn als energiecoach en/of als klankbordgroeplid. Een bewoner die tégen de plannen is, kan ook sterk maatschappelijk betrokken zijn. Bijvoorbeeld in een actiegroep die een alternatief plan ontwerpt. Ook deze groep wil je als raad in beeld hebben omdat het voor het democratisch proces van belang is dat ook zij gehoord worden.

Op welke manier een bewoner betrokken is of wil zijn verschilt per persoon. Het gekozen participatieniveau kan hierop wel invloed hebben. Een laag participatieniveau zal bewoners niet snel uitnodigen om maatschappelijk betrokken te worden. Veel mensen haken af als ze ‘toch niets te zeggen hebben over de uitkomst’. Aan de andere kant kan het er juist ook voor zorgen dat een groep actieve bewoners opstaat en invloed opeist.

De verdeling van betrokkenheid in de wijk, ziet er per participatieproces dus anders uit en kan ook veranderen in de loop van de tijd. Stel, de initiatiefnemer kiest het participatieniveau ‘informeren’. Dan is aan het begin niemand betrokken en is – in het ideale geval – aan het eind iedereen individueel betrokken. Hoe de verdeling er (tijdens of aan het eind van het participatieproces) uit ziet kun je weergeven in een grafiek.