Raadsleden controleren, bewoners beslissen in Rotterdamse warmtetransitie

Een laag participatieniveau – maar wel invloed

Ondanks dat bewoners op een lage participatietrede staan, spelen zij in de praktijk een cruciale rol in de realisatie van de plannen van de gemeente. Hoewel de informatievoorziening soms (te) langzaam ging en bewoners ook ventileren dat zij het soms lastig vinden dat de gemeente niet met al hun ideeën iets kan doen, erkennen zij ook dat de realisatie van het warmtenet afhankelijk is van hun betrokkenheid. “We hebben als bewoners, na een miscommunicatie met de energieleverancier, overwogen om de stekker eruit te trekken”, vertelt de Ligt. De energieleverancier stelde dat alle bewoners mee moesten doen om het plan doorgang te geven, terwijl bewoners verzekerd was dat dit niet nodig was. De gemeente heeft toen hard ingegrepen, een adempauze ingelast en opnieuw afspraken met de energieleverancier gemaakt. “Pas daarna zijn we weer naar elkaar toegekomen” benadrukt de Ligt. De bewoners hebben ondanks het lage participatieniveau dus wel degelijk invloed en weten deze ook te gebruiken.

De raad leunt in zijn rollen op het ambtelijk apparaat en de gebiedscommissies

De raad heeft als democratisch gekozen orgaan drie verschillende taken: kaders stellen voor beleid, het controleren of het college dat beleid goed uitvoert en het vertegenwoordigen van het volk. Het college neemt in de Rotterdamse warmtetransitie een top-down positie in en de raad volgt dit op de voet door zich goed te laten informeren over de plannen van het college en de manier waarop hier ambtelijk uitvoering aan wordt gegeven. Daarnaast werden de verschillende voorwaarden voor zowel het participatieproces als voor de warmteplannen besproken in de gemeenteraad. Deze kaders heeft de raad inmiddels (in 2021) vastgelegd in de Rotterdamse Transitievisie Warmte.

De controlerende taak pakt de gemeenteraad op in de raadscommissie Energietransitie, Duurzaamheid, Economie en Mobiliteit, maar waakt hierbij wel voor een te intensieve rol. De wethouder praat de raad in de commissie elk kwartaal bij over de stand van zaken in de gebiedsaanpakken aardgasvrij. “In de commissie vroegen we ook regelmatig naar het participatieproces en de betrokkenheid van bewoners”, vertelt oud-raadslid Leewis. Deze input heeft invloed op de kaders die inmiddels zijn vastgelegd in de Rotterdamse transitievisie warmte (2021). Tegelijkertijd vindt Leewis ook dat je het college de ruimte moet geven om de uitvoering te doen. “Je moet niet overal tussen gaan zitten, pas bij problemen grijp je in als raad, maar alleen als ambtenaren het zelf niet kunnen oplossen”, beargumenteert hij. Het standpunt van de Rotterdamse raad is dat uitdagingen eerst ambtelijk worden opgelost. Pas wanneer dit niet meer lukt, grijpt de raad in.

In Rotterdam is het voor de gemeenteraad, net als in andere grote steden, lastig om in elke wijk goed te weten wat er speelt. De volksvertegenwoordigende rol is daardoor altijd een aandachtspunt. Tijdens de pilot in Heindijk speelde de gebiedscommissie IJsselmonde (de voormalige stadsdeelraden en huidige wijkraden) een belangrijke rol voor raadsleden om een gevoel te krijgen van de temperatuur in de wijk. De gebiedscommissie bestond uit vijftien door de wijk gekozen leden. Tussen raadsleden en bewoners is nagenoeg geen contact. De commissie stond daardoor op een bijzondere positie tussen de gemeenteraad en de bewoners. “We hebben er sterk op ingezet om in contact te komen met bewoners”, vertelt toenmalig gebiedscommissielid Verhoef. Hij benadrukt dat bewoners de gebiedscommissie ook goed wisten te vinden. Daarnaast waren gebiedscommissieleden ook regelmatig aanwezig bij informatiebijeenkomsten en bewonersavonden. Ook werden zij rechtstreeks door het projectteam van de gemeente geïnformeerd over de status van het project. De commissie schroomt niet om de gemeente aan te spreken wanneer de informatievoorziening te gering is of wanneer bewoners zich niet gehoord voelen. In een bepaalde mate behartigt de gebiedscommissie dus ook de belangen van de bewoners. Tegelijkertijd speelt de gebiedscommissie ook een belangrijke rol in het realiseren van draagvlak in de wijk. “Het draagvlak was aan het begin heel gering en we hebben als commissie echt hard getrokken om dit om te keren”, benadrukt Verhoef.

Bewoners willen meer contact met de raad

Hoewel de raad zelf niet tot nauwelijks contact heeft met bewoners, heeft de raad wel regelmatig contact met de gebiedscommissie. Voor oud-raadslid Leewis is deze werkwijze in Rotterdam gebruikelijk en praktisch: “We hebben als raad niet de capaciteit om overal zelf bij te zijn. Op deze manier houden we toch een beeld van wat er leeft in de wijk”. Verhoef geeft aan deze houding wel zorgelijk te vinden. Het participatieproces in Heindijk bestond vooral uit ‘zenden’. Toch wordt er in de praktijk ook veel opgehaald. “Bewoners willen dat de gemeente hun zorgen serieus neemt”, stelt Verhoef. Daar kunnen raadsleden een belangrijke rol in vervullen. De Ligt vult aan: “Raadsleden hadden ervoor kunnen zorgen dat wij ons, als bewoners, meer gezien zouden voelen.”