Pak je rol als raadslid in het warmteprogramma: acht tips uit de praktijk

Het warmteprogramma geeft aan of en wanneer wijken vóór 2035 “van het gas af” gaan en moet door het college van B&W vóór eind 2026 zijn vastgesteld. De gemeenteraad speelt daarin een belangrijke rol. Zo kan de raad via het Omgevingsplan en het begrotingsrecht invloed uitoefenen op de prioritering van gebieden, kosten en financiering, en de mate van participatie van bewoners en andere belanghebbenden. Ook kan de raad afspraken maken met het college over hoe zij geïnformeerd wordt over de voortgang. Je kunt dus niet meer stil blijven zitten. Het webinar ‘Maak werk van het warmteprogramma’ leverde acht concrete tips op om je rol als raadslid te versterken.

1. Focus op kaders, niet op techniek
   De grootste valkuil is verstrikt raken in technische details. Warmtenetten, subsidiestromen, infrastructuur: allemaal belangrijk, maar niet jouw primaire rol om de inhoud van A tot Z te kennen. Als raadslid stel je kaders: wat vinden we rechtvaardig, wat is betaalbaar, wat is haalbaar? Je kunt bijvoorbeeld het college vragen de gemeenteraad een startnotitie voor te leggen en als raad vast te stellen, waarin je randvoorwaarden met elkaar vastlegt en daar bepaalde indicatoren voor succes aan koppelt.
2. Leg het doel vast, maar behoud experimenteerruimte voor de weg ernaartoe
   Als raad kun je vragen om flexibiliteit in het warmteprogramma over de middelen om het doel te bereiken. Zo ontstaat ruimte voor (technische) experimenten, pilots en innovatieve samenwerkingen. Wees je bewust van het spanningsveld tussen experimenteren en inkaderen en blijf oog houden voor de grote lijnen en voor de afspraken in de bovengenoemde startnotitie.
3. Investeer in vertrouwen bij bewoners door keuzes te motiveren
   De crux zit in de motiveringsplicht. Waarom deze wijk, waarom nu, waarom deze aanpak? Als raad kun je sturen op transparantie en onderbouwing. Dit is de kapstok voor goede participatie én voor vertrouwen bij bewoners. Luister naar de zorgen en wensen van bewoners. Duidelijke stappen en verwachtingen zijn essentieel om teleurstelling en tegenwerking te voorkomen.
4. Pak je rol als raadslid in bewonersparticipatie
   Gemeenten worstelen met lage opkomst bij informatiebijeenkomsten, wantrouwen rond subsidies en ingewikkelde aanvraagprocedures. Oplossingen kunnen worden gevonden in wijkgerichte benaderingen, energiecoaches en samenwerking met bewoners. De participatieverordening is een mooi startpunt om het participatieproces goed in te richten mét bewoners samen. Benut hiervoor de kennis van LSA Bewoners, die een modelverordening hebben opgesteld. Daarnaast zijn lessen voor raadsleden over participatie in aardgasvrije wijken uit vier koplopergemeenten opgehaald, om te inspireren en van te leren.
5. Voer het gesprek over de rol van jouw gemeente bij de oprichting van een warmtebedrijf
   In verschillende gemeenteraden is bewust gekozen voor een eigen warmtebedrijf. Daarmee sturen ze op betaalbaarheid, zeggenschap en betrouwbaarheid. Dit helpt om kosten voor bewoners te beheersen—al blijft communicatie over meerkosten een uitdaging én zitten er ook financiële en operationele risico’s aan vast voor de gemeente. Denk als raad vooraf goed na over hoe je omgaat met risico’s die komen kijken bij een eigen warmtebedrijf. Overweegt jouw gemeente een warmtebedrijf? De ‘positiekiezer warmtebedrijf voor gemeenten’ kan je helpen het gesprek te voeren welke rol in een warmtebedrijf bij jouw gemeente past.
6. Zoek regionale samenwerking actief op
   Werk samen met buurgemeenten. Richt bijvoorbeeld een projectgroep/expertgroep op met raadsleden uit verschillende gemeenteraden en zorg dat je collega-raadsleden kunt bevragen over gemeentegrenzen heen (een voorbeeld hiervan is de Twenteraad). Kennisdeling over een complex onderwerp als de warmtetransitie levert veel voordelen op. Zeker gezien de schaarste in tijd, is het aan te raden elkaar actief op te zoeken om van elkaar te leren.
7. Houd oog voor rechtvaardigheid en betaalbaarheid
   Voor het slagen van een rechtvaardige transitie is het van belang dat iedereen mee kan doen. Energiearmoede is nog altijd een substantieel probleem in Nederland, dus de betaalbaarheid van de warmtetransitie is een belangrijke factor. Maar wat vinden bewoners rechtvaardig én betaalbaar? Dit onderzoek van het Planbureau voor de Leefomgeving levert daarover interessante inzichten op.
8. Zet het op de agenda vóór de verkiezingen
   Wil je echt invloed? Zet het onderwerp op de agenda vóór de verkiezingen. Maak afspraken over hoe de raad wordt meegenomen, zodat je als raadslid niet achter de feiten aanloopt.

Tot slot

Warmtebeleid is geen technische exercitie, maar een maatschappelijke opgave. Als raadslid hoef je geen expert te zijn, maar ben je wel een volksvertegenwoordiger en bewaker van publieke waarden. Door te sturen op kaders, motivering, eigenaarschap, betaalbaarheid en participatie, geef je richting aan een warmteprogramma dat werkt voor iedereen.

Wil je meer weten? Lees dan ook onze Wegwijzer Warmtetransitie.