Leven op 1 planeet: niet wijzen maar roeien

Waarom is dat een probleem? Vergelijk het met je eigen portemonnee. Je werkt ieder jaar om je inkomen te verdienen en dat maak je ook real-time op. Dan raak je op dag X, dit jaar dus 28 juli, werkloos en vanaf dan moet je de rest van het jaar lenen, vooral van kennissen in het buitenland. En dat ieder jaar opnieuw en ieder jaar vroeger. Je kan aanvoelen: dat is niet houdbaar. Op een gegeven moment is het geld van die kennissen ook op. Zo gaat het dus ook met de grondstoffen die we aan de aarde en de natuur onttrekken.

Waar komt dit door? De Aarde, de biosfeer, wat die ons geeft, is deels abstract, deels een aanname van iets dat ‘er gewoon is’ en deels onzichtbaar. Lucht om te ademen ‘is er’, ons eten ‘ligt in de winkels’, water om te drinken ‘komt uit de kraan’ en ruimte ’hebben we toch’. Dit is een klassieke tragedy of the commons: zolang ik van anderen kan lenen zal het allemaal wel, en waarom zal ik mezelf te kort doen door daar geen gebruik van te maken, anderen doen dat toch ook? Het systeem werkt nu eenmaal zo, daar kan ik zelf niets aan veranderen.

Als iedereen naar elkaar wijst, is er niemand aan het roeien. Want dat is wat we aan het doen zijn: we zitten op een woelige oceaan, de windkracht neemt toe, de boot maakt meer water en we zitten met ons allen steeds ongezelliger in een reddingsboot, en iedereen wijst naar elkaar dat de ander niet (hard genoeg) roeit.

Nu kun je zeggen: het zijn niet de individuen die het grote verschil maken. De politiek moet de bedrijven verplichten en de bedrijven moeten beter hun best doen, dat maakt het enige verschil dat de moeite waard is. Individuen zijn machteloos en zijn zo klein als een druppel in een oceaan. Intussen wijzen grote veroorzakers van de crisis naar het systeem dat ze tot onduurzaam gedrag ‘dwingt’ en de politiek wijst naar de burgers – als die zelf geen duit in het zakje doen en hun eigen (consumptie)gedrag niet wensen aan te passen, is er kennelijk geen behoefte aan om het systeem te veranderen. Wijzen tot we een ons wegen en roeien ho maar.

Dit is géén pleidooi om politiek, bedrijven, boeren, banken, producenten enzovoort vrij te pleiten van verantwoordelijkheid. Het is wél een beroep om – als je het aandurft – toch ook zelf te kijken of er een roeispaan in de buurt ligt. Is die (zoveelste) vliegreis nodig, moet de auto iedere dag worden gebruikt, is 7 keer vlees per week een vereiste, zijn kleren die lekker goedkoop zijn maar je na 1 jaar weg moet doen nou echt wat je wil, moet je voor iedere klus weer zelf een nieuw gereedschap kopen, waarom kon je ook alweer geen trui aantrekken in plaats van de verwarming naar ver boven de 20 te draaien? Enzovoorts. Ook binnen het huidige systeem zijn er voor al deze zaken al zat alternatieven. Vaak nog leuker, beter, gezonder en steeds vaker zelfs goedkoper. Vanuit die bereidheid zelf te roeien kan iedereen een legitiem beroep doen op de veranderingen die op grotere schaal nodig zijn.

“All change starts with an inspired individual” (1 van vele bronnen), voor een sociale beweging heb je 2 mensen nodig, en met 25 procent heb je de kritische massa om structurele verandering af te dwingen. Hoezo, machteloos? Politiek en bedrijfsleven komen vooral in actie als ze de maatschappelijke druk voelen. En die druk komt vanuit ons. 1 individuele roeispaan lijkt geen verschil te maken, maar het is wel een stap naar die 2 en vandaar naar die 25 procent. En het is nog goed voor je gezondheid ook.

Wat als je na 28 juli geen geld kon lenen? En om het nog iets scherper te vragen: wat als je geld al op 2 januari op is?