Een opgave in álle gemeenten
In 2016 is de samenwerking rond arbeidsmigratie in regio West-Brabant gestart op initiatief van provincie Noord-Brabant. Uit een aantal lokale inschattingen bleek bij een aantal gemeenten in de regio dat arbeidsmigratie een groter fenomeen was dan men had verwacht. Companen voerde daarom in 2017 een regionaal behoefteonderzoek uit. Geconstateerd werd dat er weliswaar regionale verschillen zijn wat betreft de lokale huisvestingsopgave, maar dat er verbanden zijn tussen werk- en woongebieden in de regio. Het onderzoek maakte tevens duidelijk dat alle gemeenten in de regio een opgave hebben, maar dat in de gemeenten Tilburg, Waalwijk en Heusden het zwaartepunt ligt.
Bestuurlijke urgentie
Als reactie op het onderzoek van Companen gaven bestuurders in de regio aan niet te willen blijven hangen in het doen van onderzoek. “Onderzoek geeft de richting, maar zal niet de volledige waarheid kunnen weergeven”, aldus Susan Brooijmans. Vanaf die tijd was er blijvende aandacht voor het tekort aan huisvesting van arbeidsmigranten in de regio.
Door het thema regelmatig te agenderen bij bestuurlijke overleggen, ontstond stapsgewijs breed draagvlak om regionale afspraken te maken over het thema arbeidsmigratie. De daadkracht van diverse mensen binnen gemeenten én de inmenging van provincie Noord-Brabant heeft geholpen om tot deze afspraken te komen.
Solidariteit
Waalwijk was de eerste gemeente die concreet aan de slag ging met de ontwikkeling van grootschalige huisvestingsoplossingen. De urgentie werd hier politiek ook het sterkst gevoeld, bijvoorbeeld omdat bedrijven aan de bel trokken over de lange reisafstanden van hun arbeidskrachten. Dit was aanleiding voor de gemeenteraad om te bewegen. De opgave is weliswaar regionaal, maar de invulling vindt lokaal plaats.
Er werd tijdens de bestuurlijke overleggen veel gesproken over solidariteit met eigen verantwoordelijkheid voor de lokale opgave, naar rato van de lokale behoefte. Ook moest elke gemeente haar eigen aanpak en tempo kunnen kiezen. Men sprak af om meer structuur en uniformiteit in beleid te realiseren, door regionale afspraken rond arbeidsmigranten overzichtelijk en vindbaar te maken. Bestaande regionale afspraken waren erg versnipperd over domeinen en gesprekstafels en waren daarom moeilijk terug te vinden.
Stimulerende rol provincie
De provincie heeft een belangrijke stimulerende rol gespeeld in de totstandkoming van het afsprakenkader in Hart van Brabant. De stimulerende rol van de provincie kwam onder andere tot uiting door in beeld te brengen waar gemeenten en regio’s beleidsmatig stonden. De provincie houdt bijvoorbeeld bij welke gemeente beleid heeft voor de huisvesting van arbeidsmigranten. De kaartbeelden daarvan beïnvloeden de lokale politiek. “Uiteindelijk wil je niet als enige gemeente in de regio grijs blijven op de kaart”, stelt Brooijmans.
De provincie was in buurregio West-Brabant al betrokken bij de samenwerking. Met medewerking van de provincie werd een regionaal netwerk opgebouwd, waar met name informatie rond de opgaven en perspectieven van diverse partijen werd gedeeld. Hierbij is vooral voortgebouwd op bestaande samenwerkingen op aanverwante thema’s.
Domeinoverstijgende bestuurlijke samenwerking
In tegenstelling tot veel andere provincies is Brabant opgedeeld in vaste bestuurlijke regio’s. In regio Hart van Brabant stond het thema arbeidsmigratie bestuurlijk aanvankelijk op de agenda van de bestuurlijke tafels over wonen. Dit is vervolgens uitgebreid naar economie. Een grote groep wethouders verantwoordelijk voor de portefeuilles Economie, Ruimtelijke Ordening en Wonen kwam al regelmatig bij elkaar, waardoor dat een geschikte plek was om het thema bestuurlijk te beleggen. Bij het thema arbeidsmigratie komen er echter ook sociale vraagstukken bij en is er dus gekeken hoe ook die portefeuillehouders aangehaakt konden worden en tegelijkertijd de besluitvorming te behouden binnen de vaste overleggen die er reeds waren. Door bestuurlijke afstemming voorafgaand aan de besluitvorming, is dit opgelost. Daarbij helpt het als bestuurders elkaar kennen en vertrouwen. Brooijmans: “Als je van elkaar weet waar je staat en welke problemen er bij elkaar spelen, dan helpt dat enorm.” Openheid en eerlijkheid zijn vanzelfsprekend in een stevige regionale samenwerking.
Werkwijze
Om tot een regionaal afsprakenkader te komen rond de huisvesting van arbeidsmigranten is een regionale projectgroep opgezet. Er zijn ambtelijke regionale projectgroepen ingericht op diverse deelthema’s rond arbeidsmigratie. Vanuit alle gemeentes was er ambtelijke vertegenwoordiging, voornamelijk vanuit het domein wonen, maar ook vanuit economie. Er is ook een schrijfteam opgericht, waarbij ook collega’s van de thema’s welzijn en veiligheid aansloten.
Daarna werden de stukken besproken in de regionale projectgroep en een klankbordgroep met diverse externe partijen, waaronder huisvesters, uitzendbureaus en VNO-NCW. Twee bestuurlijke trekkers trokken de kar in de bestuurlijke vergaderingen. Dit werd door alle betrokkenen ervaren als een fijne werkwijze. Het proces om tot het afsprakenkader te komen duurde negen maanden in totaal, van januari 2021 tot eind zomer 2021.
De afspraken worden gemonitord door periodiek uit te vragen bij gemeenten wat de vorderingen zijn.