In samenwerking met
“Een gezonde leefomgeving is een plek waar de druk op gezondheid zo laag mogelijk is. Een plek waar gezond leven makkelijk is en waar je je prettig voelt”. Inmiddels hanteren veel professionals deze definitie van de gemeente Utrecht. Het is zinvol deze toe te passen. Het met elkaar maken van een gedeelde definitie van een gezonde leefomgeving zorgt misschien voor draagvlak bij alle betrokkenen, maar neemt ook veel tijd in beslag. Tijd die ten koste gaat van concrete acties.
Een wendbare, flexibele definitie werkt ook, stellen de experts. Daarmee creëer je de mogelijkheid om aan te sluiten bij de context van de situatie en de belevingswereld van anderen. Gezondheidsdoelen verbinden met opgaven uit verschillende beleidsvelden. Een fysieke ingreep zoals het verminderen van parkeerplekken kan zorgen voor speelruimte voor kinderen, meer schaduwplekken door te vergroenen op plekken waar buurtbewoners elkaar kunnen ontmoeten. Het zijn ontwerpoplossingen die bijdragen aan een gezonde en prettige leefomgeving.
“Werk ook met beelden”, adviseren de experts, “want het verbeelden leidt eerder tot acties dan woorden”. Het visueel maken van informatie gaat dan niet om één, maar om meerdere beelden. Hiermee worden de interventies voor de gezonde leefomgeving concreet. Daarbij geeft het inzicht in de mogelijk differentiatie op gebiedsniveau. Het is niet zozeer nodig om volledig te zijn, maar om te inspireren, prikkelen en tot de verbeelding spreken.
Dat een gezonde leefomgeving meer is dan alleen fietspaden, laat de gids van PosadMaxwan zien. Kindvriendelijk, nabijheid van voorzieningen, gezonde voeding voor iedereen, betaalbare huisvesting en groen zijn de thema’s van de gezonde stad. De infographics en afbeeldingen illustreren dit en sluiten aan op de doelen van professionals en wensen van bewoners.
Voorbeelden als ‘het verminderen van parkeerplekken ten gunste van klimaatadaptatie of elkaar ontmoeten’, laten zien dat gezondheidsdoelen ook voor andere domeinen kansen biedt. Sociaal en fysiek werken vanuit andere perspectieven en kennen verschillende opgaven. Uiteindelijk streeft men wel hetzelfde overkoepelende doel na, maar is dit niet direct helder. Een netwerkbenadering kan helpen, waarbij je actief mensen zoekt die ook enthousiast zijn over de bijdrage aan gezondheidsdoelen. De kunst zit in het vertalen naar het eigen specialisme waarmee vanuit verschillende vakgebieden een gedeeld doel wordt nagestreefd.
De provincie heeft als ambitie de gezondheid van de inwoners in Zuid-Holland te vergroten en de gezondheidsverschillen te verkleinen. Het ontwikkelprogramma ‘Gezond en Veilig’ leidde tot een breed palet aan aanpakken van een gezonde leefomgeving en een breed gedragen netwerk. ‘Gezondheid voegt het mensperspectief toe als essentieel element’. Het programma krijgt een vervolg.
In plaats van integraal werken biedt transdisciplinair werken een nieuw perspectief. Kennis uit twee verschillende domeinen of sectoren leidt vaak tot nieuwe inzichten en vernieuwing. Er zijn wel sterke verbinders nodig, die koppelingen leggen tussen beleidsterreinen. Zij zijn in staat de plekken te vinden waar de energie zit. Zowel de ervaren professionals als de nieuwe generatie zouden opgeleid moeten worden om deze vaardigheid te ontwikkelen. De experts geven ook aan dat er nog steeds behoefte is aan duidelijke argumenten voor ruimtelijke interventies en de claims op budgetten. Het blijft belangrijk om argumenten te delen over de gezondheidswinst door investeringen in de leefomgeving.
Vanuit ZonMw is een onderzoekssubsidie beschikbaar voor gemeenten en GGD voor onderzoek naar de gezonde leefomgeving in kwetsbare wijken. Het gaat dan om praktijkgericht onderzoek in kwetsbare wijken naar verbeteringen in de leefomgeving die leiden tot een betere gezondheid (veelal door samenhang in aanpak van sociaal en fysiek). Een aanvraag indienen kan tot 7 september 2023.
In de zoektocht naar een effectieve aanpak zijn bewoners feitelijk het beginpunt en moeten ze vanaf het begin af aan meegenomen worden. Bewoners denken automatisch domeinoverstijgend. Hun belevingswereld is niet verkokerd, terwijl veel overheden en de beleidsdomeinen dat wel zijn. “Koester kleinschalige, bottom-up initiatieven en geef hen de ruimte. Zowel in beleid als in budget”, geven de deelnemers aan de ronde tafel aan.
Het wiel hoeft niet steeds opnieuw uitgevonden te worden. Vanuit wetenschap en praktijk zijn er zowel algemene lessen als inspirerende praktijkvoorbeelden die gemeenten verder helpen. Maar de ervaring leert dat gemeenten niet altijd de rust en ruimte hebben om een lerende organisatie te zijn. Onderschat daarom de kracht van de herhaling niet, geeft een van de aanwezigen aan. Het kan even duren voordat lessen landen in beleid en wees niet bang voor herhaling.
Strategisch communiceren is van groot belang als je wilt dat je verhaal aanslaat. Iedere fase en iedere gesprekspartner vraagt om een verhaal op maat en de juiste woordkeuze. In de visie-fase slaat het positieve verhaal beter aan. Doemscenario’s kunnen effectief zijn als breekijzer om een vastzittend proces in beweging te krijgen. Daarnaast helpt het om de boodschap aan te sluiten op de belevingswereld van de ander, om je doelen sneller te bereiken. Bij sommige mensen helpt het om het over de leefbaarheid te hebben, terwijl anderen meer aanslaan op vergroenen. Ook kun je commerciële partijen, zoals ontwikkelaars, in beweging krijgen om te investeren in een gezonde wijk door ze te helpen met het bedenken van concrete fysieke interventies die bijdragen aan een gezonde leefomgeving. Iedereen kan een eerste stap zetten in de richting van een gezonde leefomgeving en voor aandachtswijken in het bijzonder.
Deze aanbevelingen voor een gezonde leefomgeving kwamen naar voren tijdens het rondetafelgesprek met twaalf experts op gebied van gezondheid en omgeving. Zij reflecteerden en discussieerden over hun aanpakken en werkwijzen om voortgang te boeken in de aanpak van de gezonde leefomgeving om zo gezondheidsverschillen te verkleinen.
Experts vanuit: Annelies Acda Advies, Gemeente Dordrecht, GGD NOG, Hogeschool Utrecht, Kuiper Compagnons, Pharos, Platform31, PosadMaxwan, Provincie Zuid-Holland, RIVM, TNO, Windesheim: Urban Innovation, Wageningen University & Research, ZonMw.
Wil je meer weten of meepraten over dit onderwerp? Op 3 november organiseren we de inspiratiebijeenkomst ‘Gezondheid(sachterstanden) en de leefomgeving’. In het najaar start de inschrijving.
Het stimuleringsprogramma GezondIn, uitgevoerd door Pharos en Platform31, helpt Nederlandse gemeenten sinds 2014 met de lokale aanpak van gezondheidsverschillen.
GezondIn ontwikkelt kennis en aanpakken voor samenhang tussen ruimtelijk handelen en het tegengaan van gezondheidsverschillen. Dit doen we onder andere door bijeenkomsten te organiseren, werkvormen in praktijk te brengen en ontwikkelen tools om het thema gezondheid en ruimte stevig te agenderen en toepasbaar te maken.
