Bij woningrenovaties ligt de nadruk vaak op duurzaamheid terwijl er ook veel te winnen is op de kwaliteit van het binnenmilieu. Het RIVM en de GGD-en stellen dat bij de meerderheid van de woningen het binnenmilieu een probleem is. Technische oplossingen dragen bij aan een beter geventileerde woning en daarmee aan een beter en gezonder binnenmilieu. Zeker in kwetsbare wijken waar veel gezondheidsproblemen spelen kan dat een belangrijk verschil maken.
In wijken met veel sociale huurwoningen wonen verhoudingsgewijs veel mensen met een lage sociaaleconomische status en een relatief slechte gezondheid. Juist daarom is het voor woningcorporaties interessant om duurzame woningverbetering te koppelen aan het gezonder maken van de woning. Van Gruijthuijsen ontwikkelde samen met andere bouwpartijen in een consortium een aanpak om woningen duurzaam én gezond te renoveren. Deze aanpak kreeg de naam ‘Growing Green’. Woningcorporatie Woonbron stelde een appartement in Delft beschikbaar om deze renovatieaanpak in de praktijk uit te voeren, te testen en te monitoren. Het resultaat was een appartement met een gebalanceerd luchtventilatiesysteem, verminderd geluidsoverlast en een met 75 procent verlaagde energierekening.
Combinatie duurzaamheid en gezondheid
De combinatie van beide wensen – duurzaamheid en gezondheid – haalde Smits Vastgoedzorg op bij haar opdrachtgevers en bewoners van huurwoningen. Na het uitdenken van het renovatieconcept, fungeerde een huurappartement aan de Meermanstraat in Delft als testcase. De woningverbetering werd daar uitgevoerd en gemonitord op zowel duurzaamheids- als gezondheidsambities. Bijzonder was de lange testfase: een jaar lang werd het concept in de praktijk gevolgd, waarbij ook tussentijdse verbeteringen zijn doorgevoerd. “Om een huurder te vinden die het niet erg vond dat zijn of haar woning (en het gebruik daarvan) een jaar lang gemonitord werd, hebben we een advertentie geplaatst. Er kwamen veel reacties op”, vertelt Dennis Gerlof, directeur bij Woonbron.
Monitoren van gezondheid
“Er bestonden nauwelijks meetinstrumenten of plannen om inzichtelijk te maken of de kwaliteit van het binnenmilieu wel of niet op orde was. Daarom zijn we eerst met TNO om tafel gegaan om een meetplan te maken”, legt Van Gruijthuijsen uit. Gezamenlijk maakten ze een selectie van indicatoren voor een gezonde woning. De gerenoveerde woning kreeg vervolgens apparatuur om die data vast te leggen. “Gelukkig zijn er tegenwoordig steeds meer eenvoudige dataloggers beschikbaar voor metingen van het binnenmilieu op zaken als CO₂, vocht en andere indicatoren”, aldus Van Gruijthuijsen.
De invloed van gedrag
De bewoner van het appartement kreeg uitvoerig uitleg over het gebruik van de woning, ook op het gebied van een gezondheid binnenmilieu zoals hoe de bewoner het beste kan ventileren. “Daar zit hem meteen de crux,” zegt Van Gruijthuijsen: “Een gezond binnenmilieu is echt een combinatie van de juiste techniek én het gedrag van bewoners. Wij komen in huizen waar de luchtkwaliteit heel slecht is omdat alle ventilatieroosters zijn dichtgeplakt met ducttape of omdat er matrassen tegen de ramen zijn gezet tegen de kou. We zien badkamers zwart van de schimmel omdat die nooit worden drooggemaakt na het douchen.”
Het valt Gruijthuijsen op dat bewoners denken dat hun eigen invloed op het binnenklimaat beperkt is. Hij vertelt dat huurders na een renovatie een presentje mogen uitzoeken van Smits Vastgoedzorg. Bewoners kiezen zelden voor de datalogger voor de eigen woning. Dit meetinstrument meet de binnentemperatuur, CO₂, het vochtgehalte en geeft een seintje wanneer je een raam open moet zetten. “Op de 300 woningen wordt die maar twee keer gekozen.” Gruijthuijsen denkt dat huurders verwachten dat hun woning per definitie gezond is omdat ze huren van een professionele verhuurder. “Je huurt, dus dan mag je toch verwachten dat het binnenmilieu op orde is? Ik denk dat veel mensen niet beseffen dat een gezond binnenklimaat samenhangt met hoe je die woning gebruikt. Je kunt in een goede woning een ongezonde situatie creëren.”
Gedragsvoorlichting en ontzorgen
Van Gruijthuijsen geeft aan dat er nog een wereld te winnen is rondom het voorlichten van bewoners. Gerlof is het daar mee eens: “Het is echt een combinatie van enerzijds een technische aanpak en anderzijds voorlichting over gezond gebruik.” Woonbron startte daarom met de GGD Haaglanden en andere woningcorporaties uit de regio het initiatief Gezondwonen.nl. Op deze website staat hoe bewoners hun huis vocht en schimmelvrij kunnen houden en uitleg over het gevaar van koolmonoxide en legionella en hoe dit te voorkomen. Huurders kunnen een online test doen om te achterhalen of ze hun woning wel goed gebruiken om bijvoorbeeld schimmel te voorkomen.
Maar het gezond gebruik van een woning heeft ook te maken met onderhoud, denk bijvoorbeeld aan het periodiek reinigen of vervangen van de luchtfilters. Van Gruijthuijsen: “Je kunt bewoners ontzorgen in het onderhouden van deze techniek. Normaal moeten bewoners de luchtfilters zelf controleren én vervangen. Met een slimme monitoring krijgen ze daar automatisch bericht van. Ook kun je er voor kiezen om als corporatie zelf langs te gaan om de filters te vervangen, zodat je dat zelf meer in de hand houdt.”
Gezondheid heeft een prijskaartje
Met partners (van verffabrikant tot installatieleverancier) legde Smits Vastgoedzorg geld in een consortium-pot waaruit de ontwikkeling van het concept gefinancierd werd. De hoge investeringskosten maken dat deze renovatieaanpak voor veel corporaties en huiseigenaren te duur is. Dit is meteen het grote minpunt van het concept en de reden dat Woonbron niet verdergegaan is met Growing Green. “Een gezond binnenmilieu is niet door te berekenen in de huurprijs. De huurderscommissies gaan ervan uit dat je een gezonde woning levert, daar kun je geen prijskaartje voor de huur aan hangen. Dat maakt het financieren van een woning met duurdere, maar ook betere installaties lastig”, legt Gerlof uit. Van Gruijthuijsen geeft aan dat het complete Growing Green-concept nauwelijks aftrek vindt, maar op onderdelen zeker wordt benut. ‘‘Aan belangstelling was er tijdens de pilotfase geen gebrek, er kwamen zelfs ontwikkelaars uit Zweden kijken in Delft. Toch is het niet voor niets geweest, we gebruiken wat we geleerd hebben tijdens andere trajecten.”
Voorbeeld: Prinsessenflats in Rotterdam
Een actueel project is bijvoorbeeld de renovatie van de Prinsessenflats in de wijk Prinsenland in Rotterdam van corporatie Woonstad Rotterdam. Het verbeterplan voor de flatgebouwen is samen met de bewonersgroepen van de flats gemaakt. De belangrijkste wensen zijn: energiezuinige flatgebouwen met mooie toegankelijke woningen voor ouderen. Het rijtje verbeteringen omvat: frisse lucht, geen tocht en geen vocht, geen schimmel, betere toegang naar woning en balkon en veiliger wonen.