Werken met kinderen aan de openbare ruimte verbetert de leefomgeving

Gemeenten werken op steeds meer manieren aan kindvriendelijke wijken en straten. Meerdere gemeenten namen hun ambities op in omgevingsvisies of mobiliteitsvisies. Bijvoorbeeld door uit te spreken dat kinderen vanaf acht jaar zelfstandig naar school moeten kunnen. https://www.gelderlander.nl/renkum/waarom-renkum-de-strijd-aan-gaat-met-autobezit-8-jarige-kinderen-moeten-zelf-naar-school-kunnen-fietsen~ae2404878/ en https://www.edestad.nl/lokaal/politiek/915721/raad-kinderen-vanaf-8-jaar-veilig-met-fiets-naar-school en https://wageningenduurzaam.nl/meer-weten-over/mobiliteit/ 1 Eerder gaven we al zes tips hoe je dit goed in de praktijk kan brengen. Zo is het heel belangrijk om kinderen op verschillende manieren te betrekken bij onderwerpen die voor hen van belang zijn, zoals speelplekken, milieu, kinderactiviteiten en verkeersveiligheid.

Het recht van kinderen om gehoord te worden en hun mening te geven over alle zaken die hen aangaan, is vastgelegd in artikel 12 van het Kinderrechtenverdrag. https://www.unicef.nl/over-unicef/kinderrechten# 2 Bij het inrichten en verbeteren van de openbare ruimte is het niet alleen belangrijk de mening van kinderen te weten, maar ook om hen actief te betrekken. En ervoor zorgen dat hun stem daadwerkelijk wordt meegenomen in de besluitvorming. Hierdoor zorg je ervoor dat de openbare ruimte echt aansluit bij wat kinderen belangrijk vinden. En krijg je beter zicht op wat er nodig is om kinderen fijn en veilig buiten te laten spelen en bewegen. Bovendien vergroot het de kans dat kinderen zich ook verantwoordelijk voelen voor hun omgeving. https://www.platform31.nl/artikelen/zes-tips-voor-veilige-speelse-en-kindvriendelijke-straten/ en https://www.platform31.nl/artikelen/kindvriendelijke-openbare-ruimte-biedt-fijne-plek-voor-iedereen/ 3 Maar hoe breng je dit in de praktijk?

Kinderdemocratie

Zo’n 150 gemeenten geven kinderen een stem door een kinderburgemeester en soms ook een kinder(gemeente)raad te benoemen. https://kinderburgemeesters.nl/ 4 Een kinderburgemeester en kinderraad vertegenwoordigen de belangen van kinderen in hun gemeente. Ze worden door de gemeente betrokken bij bepaalde beleidsontwikkelingen en activiteiten die kinderen aangaan. En bedenken samen ideeën om de gemeente mooier, beter, schoner en leuker te maken.

De kinderburgemeester en kinderraad krijgen vaak een ceremoniële rol bij bijzondere evenementen, zoals de intocht van Sinterklaas, en op 4 en 5 mei. Soms is de rol uitgebreider: dan vergadert de kinderraad, geeft (on)gevraagd advies en gaat op werkbezoek. Dit maakt het mogelijk om eerder van zich te laten horen dan als ze mogen stemmen op achttienjarige leeftijd. En om zelf te ervaren wat participatie en democratie inhoudt.

Volgens het Nederlands genootschap van kinderburgemeesters is het belangrijk om een visie te hebben op de rol van de kinderburgemeester en eventuele kindergemeenteraad. En dit meer te laten zijn dan een ceremoniële functie. Hierbij hoort ook het aanstellen van een ‘kinderrechtencoach’ om:

• de kinderen te ondersteunen;
• hen te informeren over rechten en plichten;
• te oefenen in het vormen en uitspreken van de eigen mening
• te luisteren naar anderen;
• samen beslissingen te nemen;
• plannen te maken en
• deze, met behulp van volwassenen, te realiseren. https://kinderburgemeesters.nl/doe-mee/ 5

Gezonde buurten

In het programma Gezonde Buurten werken Jantje Beton, IVN Natuureducatie en JOGG samen met de gemeente, lokale partijen en bewoners, van jong tot oud aan het creëren van plekken in de buurt waar natuur, beweging, spelen en ontmoeten samenkomen. Zodat kinderen kunnen spelen, bewoners elkaar kunnen ontmoeten en waar iedereen lekker kan bewegen en tot rust kan komen. Miranda Verburg (programmaleider bij Jantje Beton, landelijk programmaleider Gezonde Buurten) legt uit dat er een vaste aanpak van zes stappen is die flexibel ingevuld kan worden per buurt:

• Het begint met een leuke startactiviteit om samen met kinderen en andere buurtbewoners de buurt te leren kennen.
• Vervolgens dromen teams van kinderen en volwassenen over een gezondere buurt en vertaalt een ontwerper de dromen in een haalbaar ontwerp voor de vastgestelde plek(ken) en verbindingswegen, routes.
• Dit ontwerp wordt vervolgens gepresenteerd aan de buurt en waar nodig aangepast. De ontwerper maakt op basis hiervan een definitief ontwerp. Voordat er gestart wordt met de uitvoering van het ontwerp bedenken de teams alvast activiteiten voor een activiteitenkalender. Hierin staan spel-, natuur en ontmoetactiviteiten die ervoor zorgen dat het straks bruist op de plek(ken) waar gebouwd gaat worden.
• Kinderen en buurtbewoners helpen waar mogelijk mee met het inrichten van de fysieke omgeving, de plek en de verbindingsroutes.
• Als afsluiting is er voor alle buurtbewoners een feestelijke opening van de Gezonde Buurt. Na de opening worden er voor een bepaalde tijd activiteiten voor alle leeftijden georganiseerd. Jantje Beton en IVN Natuureducatie dragen in deze stap ook de Gezonde Buurt over aan de bewoners en de gemeente.

Gezonde Buurten in zes stappen

Bij elke stap kunnen passende werkvormen worden ingezet, zoals een wandeling door de buurt, tekenen, knutselen van een moodboard of maquette, een film of foto’s maken, ideeën ophalen of presenteren in een marktkraam in de buurt, het maken van een tentoonstelling of boekje, samen klussen, schoonmaken en plantjes planten. https://jantjebeton.nl/wat-we-doen/ondersteuning/kennisbank/hoe-organiseer-je-activiteiten-voor-kinderen 7

Stad op ooghoogte met kinderen

De aanpak Stad op ooghoogte met kinderen kent een vergelijkbaar stappenplan. In acht stappen onderzoekt Gooitske Zijlstra met haar bedrijf gooitz samen met kinderen tussen zes en twaalf jaar hoe wijken, buurten en plekken kindvriendelijk gemaakt kunnen worden. Ze brengt het perspectief van kinderen in praktijk op basis van Placemaking en leert anderen hoe je dit doet. In tien proeftuinen (opdracht van de provincie Overijssel, ANWB en Edwin van der Sar Foundation) bekijkt Zijlstra het verkeer door de ogen van kinderen: “Wat als we de kinderen de baas maken van hun eigen verkeersveiligheid?” Interview ‘Kijken naar de stad op ooghoogte van een kind’ (2021) In: AMuse Kids. Amsterdam: Gebiedsontwikkelaar AM. 8

Belangrijk in de aanpak van Zijlstra is om al bij de start met de opdrachtgever (zoals provincie of gemeente) af te spreken dat de inbreng van kinderen echt serieus genomen wordt. Het is meer dan kinderen laten meedenken, tekenen en knutselen: er moet ook gehoor en uitvoering gegeven worden aan de plannen van de kinderen. Zijlstra benadrukt dat het goed is om kinderen met allerlei verschillende achtergronden mee te laten doen. Denk bijvoorbeeld aan verschillende leeftijden, gender, speelvoorkeuren, kinderen met diverse soorten beperkingen. Zo worden plekken en routes namelijk geschikt voor iedereen.

Activiteit of workshop

Een van de eerste stappen in het proces is om samen met de kinderen, de gemeente en andere relevante partners de vraag te verhelderen en te bespreken bij wie de ideeën moeten landen. Om kinderen voldoende kennis en informatie te geven om mee te doen, kan een activiteit of workshop georganiseerd worden. Om goed zicht te krijgen op het vraagstuk en de situatie, gaan kinderen met de lerende partners de plek en buurt observeren. Dat doen ze door een Placegame en verschillende tools. Volwassenen krijgen bijvoorbeeld de opdracht om door de knieën te gaan en te kijken door een verrekijker gemaakt van toiletrolletjes. Kinderen hebben namelijk tot ongeveer tien jaar een kokerblik en kunnen nog niet vanuit hun ooghoeken dingen waarnemen. Ook kunnen kinderen niet goed de snelheid en afstand tot een voertuig inschatten. En met hun gehoor de richting bepalen waar geluid vandaan komt. Volwassenen staan hier niet vaak bij stil. Daarom probeert Zijlstra hen uit te dagen om de wereld door de ogen van kinderen waar te nemen.

Zijlstra vraagt kinderen ook naar wat voor hen fijne plekken zijn en waarom. Op basis van alle verzamelde informatie gaan de kinderen aan de hand van een aantal vragen brainstormen en oplossingen bedenken. Dat presenteren ze aan elkaar. Eén of meerdere ideeën worden tijdelijk uitgevoerd. Aan het eind van het proces presenteren de kinderen hun plannen aan volwassenen. De opdrachtgever doet een ‘belofte’ aan de kinderen over wat er gebeurt met de opbrengst en wanneer dit gerealiseerd wordt (op niet al te lange termijn).

Gooitske Zijlstra [gooitz] | Leerkring kindvriendelijke wijk | 11 februari 2025

Kinderen betrekken in de praktijk: op pad met de kinderraad in Gouda en Diemen

In Gouda bezochten we met de kinderen een recentelijk geopende speeltuin het Boegpad en de omliggende wijk. We vroegen de kinderen wat voor hen buiten spelen zo leuk maakt, hoe zij de wijk ervaren en wat een speelplek fijn maakt. De antwoorden waren enorm divers. Sommige kinderen klimmen graag in bomen of spelen het liefst met grote groepen verstoppertje. Anderen willen vooral naar buiten om met hun vrienden te kunnen chillen. De kinderraad is enthousiast over Het Boegpad: het biedt speelruimte voor verschillende leeftijden, voorkeuren en kinderen met en zonder beperking. Een nabijgelegen, nog niet opgeknapte speeltuin viel minder in de smaak — te weinig uitdaging. Ook in de omliggende wijk zien ze weinig speelgelegenheden: de straten zijn smal, er staan veel auto’s en de wijk is erg stenig.

In Diemen bezochten de kinderraadsleden drie plekken in de buurt van het gemeentehuis. Volwassenen keken mee via de Placemaking-methode van Gooitske Zijlstra, waarbij ze leerden door de ogen van kinderen te kijken. Opvallend was de wens voor meer kleur. Een blauw kunstwerk dat ook als bankje diende, viel extra op in een grauw, stenig plein. Groene plekken werden als prettiger ervaren: meer vogels, minder auto’s. In een speeltuin bij het winkelcentrum zagen de kinderen zeeën van mogelijkheden voor meer kleur, een ijskraam en meer veiligheid.

Conclusie: kinderen serieus betrekken

Steeds meer gemeenten willen kinderen betrekken bij hun leefomgeving en hun ideeën en voorstellen echt meenemen in beleid. In de praktijk blijkt dit nog best lastig. Met een kinderraad of -burgemeester kan de basis gelegd worden voor structurele betrokkenheid van kinderen bij gemeentelijk beleid.

De voorbeelden laten zien dat gemeenten ook de inrichting van de leefomgeving samen met kinderen kunnen verbeteren. Belangrijk is een stappenplan, verschillende werkvormen en hulp van iemand die kennis heeft over de ontwikkeling van kinderen en die hen goed kan begeleiden, bijvoorbeeld een kinderrechtencoach. Aanpakken zoals Gezonde Buurten of Stad op ooghoogte kunnen helpen om kinderen op een waardevolle manier te betrekken bij kindvriendelijker maken van de leefomgeving. Maar welke aanpak je ook kiest, het is vooral belangrijk dat kinderen serieus worden genomen en wezenlijke invloed kunnen uitoefenen: zorg ervoor dat hun betrokkenheid niet alleen voor de bühne is!