Bij 'Virtual Reality' (VR) denk je misschien vooral aan gamen of een pretpark. Maar steeds vaker wordt VR ook ingezet om mensen te ondersteunen bij ingrijpende veranderingen. Bijvoorbeeld bij grootschalige woningrenovatie van woningcorporaties, bij woningen levensloopbestendig maken en bij het leren omgaan met stress. VR speelt in op menselijke behoeften om een beeld te vormen van een toekomstige situatie. Het kan mensen helpen zich voor te bereiden op veranderingen in hun leefomgeving of om hun weerbaarheid te vergroten.
Transities gaan vaak moeizaam omdat ze gedragsverandering vragen van mensen. Dat is grotendeels te verklaren door onzekerheid: mensen vragen zich af hoe een alternatieve toekomst eruit kan zien. Onzekerheid over de toekomst kan weerstand geven tegen veranderingen, wat uiteindelijk kan leiden tot een verslechtering van de situatie en daarmee tot stress.
Steeds vaker wordt daarom virtual reality ingezet om het voorstellingsvermogen en de weerbaarheid van mensen te veranderen. Dit is handig bij transities die met de leefomgeving te maken hebben. Maar ook voor mensen die een persoonlijke transitie doormaken, zoals aanpassing van de leefstijl na een burn-out.
Karlijn Massar, universitair hoofddocent Psychologie aan de Universiteit Maastricht, legt uit waarom het gebruik van VR een goed idee is in dit soort situaties: “VR helpt om onzekerheid en onvoorspelbaarheid weg te nemen. Het maakt de mogelijke scenario’s zichtbaar. Het is daarmee in te zetten in heel veel verschillende contexten.”
Voor mensen met weinig ruimte hebben om over veranderingen na te denken, bijvoorbeeld door schulden of gezondheidsproblemen, kan VR extra effectief zijn. Deze mensen hebben door overmatige stress vaak extra moeite om zich een toekomst voor te stellen. Maar het kan nog breder ingezet worden, volgens Massar: “Beleidsmakers kunnen ook de keuzes van hun beleid door de bril van VR zien. Daarmee leven zij zich in hun doelgroepen in.”
Onzekerheid zorgt voor het uitstellen van keuzes
In een onderzoek uit 1992 (Tversky & Shafir) moesten participanten zich inbeelden dat ze zojuist een moeilijke toets hadden gemaakt en dat het semester ten einde loopt. Ook werd aan hen verteld: “Je krijgt de kans om goedkope 5-daagse kerst vakantie naar Hawaï te boeken. De aanbieding verloopt morgen. Wat zou je doen?”.
In één conditie werd hen vermeld dat ze geslaagd waren, in een andere conditie waren ze gezakt, en in een derde conditie kregen ze nog geen antwoord. Zowel bij goed als slecht nieuws (geslaagd of gezakt) kozen de meeste studenten ervoor om de vakantie te boeken. maar in de derde conditie, de onzekere positie, stelden de studenten hun beslissing uit. Dit laat zien dat onzekerheid verandering tegenhoudt en mensen eerder laat vasthouden wat ze al kennen. Nieuwe keuzes lukt vaak pas zodra de onzekerheid is verdwenen.
Eerste ervaringen met het inzetten van de kracht van verbeelding van VR zijn positief. Dat blijkt uit voorbeelden waarin VR is gebruikt bij woningrenovatie, bij doorverhuizen en bij leren omgaan met stress. Daar haalt VR onzekerheid weg, en leert het gebruikers om te gaan met verschillende situaties.
Weerstand tegen woningrenovatie naar nul
Sinds 2018 werkt een onderzoeksgroep van de TU Delft samen met woningcorporaties aan het project VR Renovate. Hier wordt VR ingezet om bewoners mee te nemen in renovatieplannen. De technologie blijkt effectief: de weerstand tegen verbouwingen neemt sterk af. “In sommige gevallen werd de weerstand zelfs nul”, zegt Clarine van Oel, universitair docent omgevingspsychologie en ontwikkelaar van het project.
De methode wordt doorontwikkeld om ook toe te passen bij andere ruimtelijke vraagstukken, zoals gezamenlijke tuinen, klimaatadaptatie of windmolens. “Bewoners kunnen via VR verschillende fases van de verbouwing ervaren en zelfs keuzes maken over bijvoorbeeld keukenkastjes of badkamertegels. Al deze keuzes geeft de bewoner grip op de situatie, waarmee de weerstand nagenoeg verdwijnt. Deze voorkeuren worden teruggekoppeld aan de woningcorporatie. Dit noemen we de Keuken-Badkamer-Toilet Tinder”, zegt Van Oel.
Daarnaast draagt VR ook bij aan een rechtvaardige energietransitie, omdat bewoners meer zeggenschap en duidelijkheid krijgen. “Ik heb een situatie gehad waarbij een gezin met een autistische dochter heel veel heeft gehad aan de VR tool”, zegt Van Oel. “Zonder deze tool was de hele verbouwing echt veel moeilijker verlopen voor hen.”
VR simulatie van woning voordat de renovatie start
Senioren zoeken naar passende woning met VR
Het testen van de VR tool van Saxion en WelbionsVerder biedt VR specifiek kansen voor senioren bij het maken van keuzes over hun woonsituatie. Veel ouderen twijfelen of ze moeten verhuizen naar een levensloopbestendige woning. Die twijfel zorgt soms voor uitstel van een verhuizing, wat nadelig kan uitpakken voor de senioren en voor de woningmarkt. VR kan deze bewoners helpen om verschillende woonopties te verkennen en beter te visualiseren wat bij hun wensen past.
In een VR-tool van Hogeschool Saxion, woningcorporatie Welbions, participatieraad ouderen Overijssel en Langzultuwonen kunnen senioren door een woning lopen. In de Werkplaats Ondersteuning Thuiswonende Ouderen Twente krijgen ze uitleg over de mogelijkheden. Wooncoach Sigrid Mulder zegt hierover: “Deze toepassing maakt het voor minder mobiele ouderen makkelijker om hun woonwensen te ontdekken en welke woning daarbij past.”
Testen van de VR-tool van Saxion en Welbions
Senioren reageerden in de pilot enthousiast en zagen mogelijkheden om de tool uit te breiden met verschillende woningtypen en een optie om eigen spullen te visualiseren in de ruimte. Saxion en Welbions onderzoeken momenteel hoe ze de tool verder kunnen uitbreiden.
Een positieve stressmindset krijgen door VR
Naast het gebruik van mogelijke toekomstige woonsituaties wordt VR ook te gebruiken om te leren omgaan met stress. Zoals via een game, die kan helpen bij persoonlijke transities. Vanuit een psychologenpraktijk is de game Kana Virtual Reality ontworpen om beter om te leren gaan met stress. De tool leert deelnemers op een speelse manier wat voor hen het best werkt om te kunnen focussen, te ontspannen en op tijd te herstellen.
Deelnemers ervaren ermee hoe ze met stress kunnen omgaan, in plaats van erover te praten. En dat werkt voor sommige mensen goed. De gesimuleerde ervaring maakt het stressniveau inzichtelijk voor de deelnemer, door biofeedback, zoals informatie over hartslag en ademhaling. De achterliggende gedachte achter het spel is: stress is niet per se slecht, de manier waarop je er mee om gaat kan dat wel zijn. De game is geschikt voor mensen die herstellend zijn van een burn-out, maar is ook preventief te gebruiken voor mensen die geen klachten hebben.
Geen stress op een onbewoond eiland
In het spel Kana VR ben je op een onbewoond eiland en zijn er verschillende opdrachten die te beïnvloeden zijn met jouw stressniveau. Zo kan je bijvoorbeeld een vlot uit het water krijgen door jouw stressniveau te ontspannen. Hoe doe je dat dan? Bijvoorbeeld door rustiger te ademen of iets anders te doen dat jouw stressniveau verlaagt. Tegelijkertijd word je hartritmevariabiliteit gemeten, wat iets zegt over jouw stressniveau. Het doel van het spel spelen is om je handvatten te geven om met (dagelijkse) stress om te gaan. In het spel is geen ‘goed’ of ‘fout’: het gaat erom dat je leert hoe jij om kan gaan met stress. De biofeedback is enorm persoonlijk, dus wat voor jouw werkt, hoeft voor een ander niet te werken. Het doel van het spel spelen is om inzichtelijk te maken hoe jij handiger met jouw stress kan omgaan. Bovendien kan je door dit spel te spelen je energieverbruik verbeteren, het kan je mentaal krachtiger maken en het kan je meer handvaten geven.
Het spel ‘Hoog op de plank’, Kana Virtual Reality
De game leert deelnemers om op een positieve manier met stress om te gaan: een positieve stressmindset. Onderzoek laat zien dat mensen die een positieve stressmindset hebben meer breinverbindingen aanmaken, en minder kans hebben op vroegtijdig overlijden door stressgerelateerde symptomen. Daarnaast laat onderzoek zien dat mensen die een negatieve stressmindset hebben (en dus stress altijd als iets slechts zien) 43 procent meer kans hebben op vroegtijdig overlijden.
Deze virtual reality game wordt in veel verschillende situaties ingezet: bij bedrijven, bij zorgverleners en in het onderwijs. Ontwikkelaar Kana ziet een verschuiving in het gebruik. Voorheen werd de game voornamelijk ingezet om medewerkers te behandelen die uitvielen. Momenteel gebruiken organisaties de tool ook preventief, als onderdeel van hun zorg voor een gezonde werkomgeving.
Probeer het gewoon!
Een van de psychologische theorieën over gedragsverandering zegt dat als mensen iets ervaren (en die ervaring is positief), dat ze sneller hun gedrag aanpassen. Dot wordt ook wel triability genoemd: simpelweg mensen dingen laten uitproberen.
Triability kan goed worden ingezet op belangrijke levensloopmomenten waarin mensen keuzes moeten maken. Het geven van korting op een ov-abonnement nadat het studentreisproduct is gestopt, is een vorm van triability. Soms begint gedragsverandering met kleine, tastbare stappen.
Saxion zoekt partners zoals projectontwikkelaars en woningcorporaties die willen helpen met doorontwikkeling. Interesse? Neem contact op met de onderzoeker van Saxion, Jelte van Waterschoot: j.b.vanwaterschoot@saxion.nl.
VR Renovate zoekt nog woningbouwcorporaties met wie zij de simulatie kunnen testen en doorontwikkelen. Interesse? Neem contact op met Clarine van Oel: C.J.vanOel@tudelft.nl.
