Bewonersinitiatief Soest biedt toekomstperspectief met aquathermie in brede wijkaanpak

Eén van de centrale activiteiten van bewonersinitiatief Soester Energie is het verkennen van een alternatieve warmteoplossing in de wijk Overhees. Platform31 interviewde Jessica Doorn van het bewonersinitiatief over hoe bewoners het initiatief behalve innovatief ook toekomstbestendig maken.

Testopstelling toont verbluffende resultaten

Een eerdere haalbaarheidsstudie wees uit dat toepassing van aquathermie in de Overheese vijvers slechts zo’n 120 woningen zou kunnen verwarmen. Daar nam Soester Energie geen genoegen mee. In 2022 plaatste het initiatief een testopstelling in één van de vijvers. Een bijbehorende warmtepomp verwarmt nu de lokale kinderboerderij. De testopstelling dient niet enkel als technische test; het draagt ook bij aan bewustwording over de warmtetransitie in de buurt: bewoners kunnen zien hoe een warmtepomp eruitziet en ervaren bovendien dat die de nauwelijks geïsoleerde kinderboerderij prima verwarmt.

Een technische studie laat zien dat alleen al uit de vier grootste vijvers gezamenlijk genoeg warmte kan worden onttrokken om 1.100 woningen te verwarmen – bijna tien keer zoveel als oorspronkelijk geraamd. “Stilstaand water kon volgens velen niet worden benut voor aquathermie. Nu is bewezen dat het wel kan. Overal in Nederland zijn wel grote vijvers, grachten of sloten. Dit kan dus belangrijke implicaties hebben voor de warmtetransitie,” aldus Doorn.

Warmtebedrijf bij voorkeur in eigen beheer

De financiële haalbaarheid van het plan wordt momenteel doorgerekend. Verwachting is dat de business case positief uitvalt. “Het alternatief is waarschijnlijk dus óók economisch interessant; het lijkt voor wijkbewoners goedkoper om aan te sluiten op het warmtesysteem dan om hun woning met aardgas te blijven verwarmen,” vertelt Doorn verheugd. Soester Energie hoopt in het najaar van 2024 de eerste woningen aan te sluiten. Eerst komen de huizen die aan de vijvers grenzen en waarvan de bewoners enthousiast zijn over het plan. Vervolgens wil Soester Energie het systeem geleidelijk uitrollen over de wijk.

Hoe ziet Soester Energie haar toekomst? Het initiatief verkent nu de oprichting van een warmtebedrijf – bij voorkeur in eigen beheer zodat bewoners kunnen investeren in hun eigen warmtevoorziening. Er zijn constructies denkbaar waarin gemeente en initiatief gezamenlijk optrekken. Staat de gemeente daarvoor open? In het kader van het recente wetsvoorstel Wet collectieve warmte (Wcw) – dat stelt dat warmtebedrijven die collectieve warmte-infrastructuur exploiteren op termijn grotendeels publiek eigendom moeten zijn – is deze zomer bekend gemaakt dat verder onderzocht zal worden hoe warmtenetten in eigendom van energiecoöperaties gestimuleerd kunnen worden. De kans is groot dat de gemeente Soester Energie dus wel als serieuze partner zal moeten overwegen.

(Energie)gemeenschap van de toekomst

Op het gebied van warmte wordt er in Soest dus flink aan de weg getimmerd. Grootschalige lokale stroom opwekking ontbreekt echter nog. Collectieve zonnedaken – waar de coöperatie ook aan werkt – kunnen maar in beperkte mate bijdragen aan de benodigde opwek in de wijk. Met het wegvallen van de postcoderoosregeling (een subsidie voor gezamenlijke opwek) en gezien de problematiek rondom netcongestie zijn die überhaupt minder aantrekkelijk. Wind op land zien bewoners niet zitten. Soester Energie probeert dat dan ook niet te forceren. Dat is overigens kenmerkend voor het initiatief: een benadering waarbij de focus ligt daar waar veel enthousiasme is en waarbij pragmatisme zwaarder weegt dan principe.

Veel bewonersinitiatieven streven ernaar een energiegemeenschap te vormen. Liever dan energiegemeenschap spreekt Soester Energie echter van een ‘gemeenschap van de toekomst’. Daar komt veel méér bij kijken dan energie. Het initiatief werkt toe naar een brede, integrale wijkaanpak waarin bijvoorbeeld ook gezondheid, klimaatadaptatie, biodiversiteit een plek krijgen. Dit alles hangt samen. Het het onttrekken van warmte uit de vijvers kunnen niet alleen woningen worden verwarmd; het heeft ook een koelend, klimaatadaptief effect. Koeler water leidt tot minder blauwalg in de zomer, waardoor de vijvers ook hun recreatieve functie terug kunnen winnen.

Met hun brede aanpak sorteert Soester Energie niet alleen effect op meerdere terreinen, het maakt het initiatief ook toekomstbestendiger. Het lukt hen zo ook om veel verschillende buurtbewoners aan te spreken. “Het warmtesysteem is te technisch, daarmee krijg je alleen een kleine groep enthousiast,” ziet Doorn. Daarom hebben actieve leden zich opgesplitst in een technische werkgroep en een werkgroep die zich bezighoudt met meer toegankelijke activiteiten voor de wijk. Zo doet iedereen waar die energie van krijgt.