Inclusieve samenlevingGezondheid en zorgWerken aan gezondheid in landelijk gebied en stad: tips van experts
Foto: Natasja van der Veer
Verdieping Gezondheid en zorg Kwaliteit leefomgeving

Werken aan gezondheid in landelijk gebied en stad: tips van experts

10 november 2025 | Leestijd: 6 minuten
GezondIn biedt een overzicht van actuele inzichten op het gebied van gezondheid in landelijk gebied, de effecten van groene interventies in kwetsbare wijken, en wat er werkt bij het betrekken van bewoners. In het webinar ‘Lessen uit de praktijk voor een gezonde leefomgeving’ delen experts actuele inzichten en praktische adviezen die gemeenten in hun werkgebied kunnen toepassen. We zetten de belangrijkste op een rij.

Auteur(s)

Kay Hollanders, Annette Duivenvoorden en Brigitte Schaefer

Een gezonder landelijk gebied

Het landelijk gebied is een verzamelterm voor alles wat niet als stedelijk gebied is aangemerkt. Het is dan ook lastig om te omschrijven hoe maatschappelijke opgaven er anders uitpakken en welke opgaven specifiek voor ‘het landelijk gebied’ gelden. Laat staan om oplossingsrichtingen te formuleren die in alle landelijke gebieden van nut zijn.

Toch is een aantal opgaven te noemen rondom gezondheid die onze aandacht vragen in het landelijk gebied. Dit zijn opgaven rondom het beschermen van de gezondheid rondom bestrijdingsmiddelen, de beheersing van infectieziekten en geuroverlast. Daarnaast vraagt het bovengemiddelde aantal inwoners met chronische aandoeningen en overgewicht Cijfers van de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2024 1 om gezondheidsbevordering. Bovendien is de toegankelijkheid van voorzieningen in het landelijk gebied reden tot zorg.

Jontsje Fennema van Platform31 deelt in het webinar een aantal inzichten uit de GezondIn Werkplaats die zij met Hanneke Lakenvelt-Verbree en Milou van der Muiden van het RIVM organiseerden voor gemeenten in het landelijk gebied. We vatten ze samen in onderstaande tips.

Tips voor werken aan gezondheid in landelijk gebied

  • Maak gezondheid leidend in al het beleid, ook ruimtelijk beleid, om te zorgen dat er vooraf aandacht voor is en slimme koppelingen tussen domeinen en oplossingen kunnen worden gemaakt.
    • Bijvoorbeeld door gezondheid in de omgevingsvisie en het omgevingsprogramma te vertalen naar concrete eisen die je stelt aan de omgeving en ontwikkelaars. Wees zuinig op het voorzieningenniveau in kleine kernen. Beperkte toegang tot zorg en voorzieningen en beperkte (openbaar) vervoersopties dragen bij aan gezondheidsachterstanden. Die toegankelijkheid verbetert door te investeren in voorzieningen.
  • Benut de mobiliteitstransitie om gezondheidswinst en duurzame ambities samen aan te gaan.
    • Investeer in deelmobiliteit en openbare vervoersverbindingen. Het zijn onmisbare schakels in de aanpak van andere transities.
    • Zet in op veilige fiets- en wandelroutes en het verminderen van onveilige verkeerssituaties.
    • Benut de handreiking voor mobiliteitshubs in landelijk gebied van kennisplatform CROW.
    • Besteed aandacht aan de software, naast de hardware.
    • Een ruimtelijke maatregel is pas effectief als je zorgt dat mensen er gebruik van kunnen maken. Organiseer daarom activiteiten voor bewoners rond de voorziening.

Effecten van groen in de stad

Jolanda Lindenberg van Leyden Academy on Vitality and Ageing en Birthe Jongeneel van GGD Hollands Midden onderzochten de relaties tussen groen, gezondheid, sociale cohesie in kwetsbare wijken. Dat deden zij vanuit het project Groen Samenspel. In het webinar lichten ze hun bevindingen toe.

“De positieve effecten van groen in de stad zijn ongelijk verdeeld,” zegt Lindenberg. Groen heeft verschillende positieve effecten heeft op gezondheid. Het vermindert stress, stimuleert beweging, bevordert ontmoeting en is goed voor het mentaal welbevinden van mensen. Tegelijkertijd zien we dat het voor mensen in kwetsbaar makende omstandigheden minder goed werkt.”. Wat werkt voor deze groep dan wel? In Groen Samenspel kwamen onderzoekers op basis van literatuuronderzoek, de kwantitatieve gezondheidsmonitor én participatief actieonderzoek met buurtbewoners op een aantal aanbevelingen uit.

Tips voor een positieve bijdrage van groen in kwetsbare stadswijken

  • Zorg dat het groen schoon en opgeruimd is, dat er kwaliteit en diversiteit is in het groen en dat het veilig is. Bereikbaar en toegankelijk is ook belangrijk, evenals dat er gespeeld kan worden door zowel jonge als oudere jeugd
  • Werk groepssensitief. Alle mensen ervaren barrières, alleen varieert de mate waarin die worden ervaren per groep. Daarbij spelen individuele overtuigingen een rol, alsook culturele verschillen en taalbarrières.
    Realiseer je dat er groepen zijn die de weg niet weten te vinden in het systeem en dus minder snel inspraak hebben in de ontwikkeling van groen in de wijk. Benader deze groepen bewust.
  • Zie investeren in groene ruimtes en sociale cohesie als een win-win maatregel: richt de groene ruimte zo in zodat die ontmoeting stimuleert. De effecten van zowel groen als van sociale cohesie op gezondheid zijn nóg groter als die in samenhang worden opgepakt. Zet groencoaches in om activiteiten te helpen organiseren om de bekendheid met groen in de buurt en het onderhoud en gebruik ervan te verbeteren.
  • Vraag bewoners welke functies het groen voor hen moet vervullen zodat zij er gebruik van kunnen en willen maken. Sluit aan op hun behoeften. Volgens bewoners zijn de volgende dingen van belang om gebruik te kunnen maken van groene ruimtes:
    • in staat zijn om erop uit te gaan
    • een sense of belonging voelen
    • contacten hebben waardoor je eerder naar buiten gaat
    • (fysieke) ruimte om anderen te ontmoeten
    • weten wat de mogelijkheden zijn om groen op te zoeken.

Betrekken van bewoners

‘Een fijne wijk maken we samen‘, dat is de strekking en de titel van het project dat is uitgevoerd door GGD Brabant-Zuidoost en GGD West-Brabant, het PON & Telos en gemeenten samen met bewoners en wijkprofessionals in Roosendaal en Geldrop-Mierlo. Suzan Robroek van GGD West-Brabant doet enkele aanbevelingen hoe je als professionals bewoners (in het bijzonder bewoners in een lage sociaaleconomische positie) kunt betrekken in projecten rondom de gezonde leefomgeving.

Robroek en haar team betrokken bewoners in diverse fases van het project: verkennen (straatinterviews, gesprekken, vragenlijst), prioriteren (brainstorm) en verdiepen (buurtactiviteiten). Dit heeft geleid tot de volgende tips.

Tips voor het betrekken van bewoners bij het gezond maken van hun eigen omgeving

Investeer in persoonlijk contact

  • Om vertrouwen te krijgen van bewoners en hen goed te betrekken is een persoonlijke benadering nodig.
  • Stel mensen op hun gemak. Maak bijvoorbeeld achteraf notities in plaats van in hun bijzijn. En wees terughoudend met opnames en toestemmingsformulieren.
  • Hou vol, vertrouwen opbouwen kost tijd. Maak gebruik van visuele middelen en gebruik eenvoudige taal.
  • Om de volwaardige input van alle buurtbewoners te krijgen is het belangrijk om taal te gebruiken die voor iedereen helder is. Vraag bijvoorbeeld naar wat er goed gaat in de buurt, waar mensen trots op zijn, wat beter kan en hoe zij het zouden oplossen.

Maak gebruik van sleutelpersonen, wijkvertegenwoordigers, bestaande initiatieven en wijkprofessionals

  • Er gebeurt al veel in de wijk en er zijn veel mensen die (als vrijwilliger, actieve buurtbewoner of professional) veel mensen kennen en kennis hebben over de buurt.
  • Overweeg om sleutelpersonen extra te waarderen voor hun inzet. Bijvoorbeeld met een lunch of een cadeaubon.

Wees flexibel en communiceer over verwachtingen

  • Het is belangrijk om je doel duidelijk te communiceren, zodat er geen misverstanden zijn onder deelnemende bewoners. Bijvoorbeeld over wat er met hun inbreng gebeurt of hoe groot het budget ervoor is. Kom de gemaakte afspraken na.

Maak het leuk en zinvol voor inwoners om mee te doen.

  • Zorg dat mensen mee kunnen denken op dingen die aansluiten bij hun leefwereld en directe leefomgeving.
  • Maak bijeenkomsten interessant door tijd te maken voor sociale interactie en ontmoeting en door werkvormen te gebruiken waar mensen enthousiast van worden. Denk aan gesprekken aan de hand van foto’s, het meewerken aan een plattegrond van een deel van hun buurt, of serious game variaties op Ganzenbord en Triviant.

Randvoorwaarden voor een gezonde leefomgeving

Ter afsluiting deelt Robroek enkele bevindingen uit het bewonersproject: de belangrijkste behoeften en motivaties van bewoners: ontmoeten, spelen en bewegen. En de randvoorwaarden voor een gezonde leefomgeving zoals die door bewoners in een lage sociaaleconomische positie werden genoemd.

Behoeften en motivaties​

  • Ontmoeten: Samenzijn, nieuwe contacten opdoen, ontspanning, genieten. ​
  • Spelen: Plezier, ontspanning, ontwikkeling, autonomie en uitdaging.​
  • Bewegen: Samenzijn, ontmoeting, gezondheid/welbevinden, ontspanning, genieten van de omgeving

Belangrijke randvoorwaarden voor gezonde leefomgeving​

  • Bereikbaar​
  • Veilig​
  • Toegankelijk​
  • Uitstraling: schoon en groen​
  • Voorzieningen​
  • Diversiteit in voorzieningen en activiteiten​
  • Inclusief

Bron: GGD West-Brabant / Suzan Robroek

Meer weten?

Onderaan deze pagina vind je links naar handige documenten over deze thema’s of kijk het webinar terug onderaan de pagina. Volg GezondIn via de website of onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van (kennis)ontwikkelingen.

Het webinar terugkijken

Kijk het webinar van 5 september terug.

Meisje fietst op weg. Op de afbeelding staat: 'Webinar' en 'Een goede leegomgeving in kwetsbare wijken verkleint gezondheidsverschillen'.

De inzichten van dit artikel komen uit het webinar GezondInnovatie – Lessen uit onderzoek en praktijk voor een gezonde leefomgeving.

Het stimuleringsprogramma GezondIn, uitgevoerd door Pharos en Platform31, helpt Nederlandse gemeenten sinds 2014 met de lokale aanpak van gezondheidsverschillen.

Naar GezondIn

Contact

Annette Duivenvoorden 06 35 11 58 12 LinkedIn

Ook interessant

Verdieping Landelijk gebied Gezondheid en zorg

Gezonde leefomgeving in landelijk gebied vraagt om maatwerk en samenwerking

Opgaven rondom gezondheid in het landelijk gebied zijn divers, en anders van aard dan in steden. Inzichten en tips uit de praktijk.

18 september 2025
Lees meer over

Ontvang nieuws van Platform31

Nieuws, publicaties en bijeenkomsten van Platform31 automatisch in jouw mailbox?

"*" geeft vereiste velden aan

Toestemming*