Sturen op gemeenschap: samen zelfstandig wonen in wooncomplex SAAM in Leiden

Het is een feestelijke dag op het kantoor van woningcorporatie Ons Doel in Leiden. Samen met toekomstige bewoners en wethouder Julius Terpstra viert Ons Doel deze dag dat de eerste paal is geslagen voor SAAM. Het woonconcept is vernieuwend in de manier waarop nu al, zo’n anderhalf jaar voor de oplevering, de betrokkenheid van de buurt en toekomstige bewoners stevig is verankerd. In hun kantoor spreken we erover met Suzanne Bouwman, manager Wonen, en Ester Lacourt, regisseur sociaal beheer bij Ons Doel.

Van idee naar impact

Wooninitiatief SAAM is het resultaat van tien jaar samenwerken, ingezet vanuit een behoefte van bewoners. In de Leidse Professoren- en Burgemeesterswijk zagen seniore buurtbewoners een duidelijke opgave: er ontbrak passende huisvesting om prettig oud te worden in de eigen wijk. Samen met een betrokken huisarts zetten zij zich in voor een woonvorm waar zelfstandig wonen en ontmoeting samenkomen.

Na twee eerdere pogingen ontstond in 2022 een kans om die wens te realiseren aan de Lammenschansweg in Leiden. Ontwikkelaar werd gevraagd het initiatief te realiseren. Niet veel later richtten de initiatiefnemers Stichting Woongroep Ouderen ProfBurgwijk (SWOPB) op. Zo konden zij structureel meepraten met gemeente, woningcorporatie en ontwikkelaar. Het bleef niet alleen bij meepraten: SWOPB leverde waardevolle input tijdens het hele proces – van het programma van eisen en de keuze van de architect tot het werven en selecteren van bewoners.

Een mix van koop en huur

Naast SWOPB sloot woningcorporatie Ons Doel ook gauw aan bij deze ontwikkeling aan de Lammenschansweg. Bouwman: “We zagen een mooie kans om hier een levensloopbestendige woningen voor 55 plus huurders te realiseren waar zij zelfstandig samenwonen. En waar iedereen – passend naar voorkeur en vermogen – iets kan bijdragen aan deze gemeenschap.” Na een intensief proces is het resultaat een appartementencomplex met 60 woningen, waarvan 36 koopwoningen en 24 woningen binnen de sociale huur. In mei 2025 werd de eerste paal geslagen; de oplevering staat gepland voor begin 2027.

Intensief selectieproces

Een hechte gemeenschap ontstaat niet zomaar. Centraal in SAAM staan de principes van omkijken naar elkaar en aandacht voor gemeenschapsvorming. Maar een hechte gemeenschap, die ontstaat niet zomaar. Lacourt: “We maakten potentiële huurders al bij aanvang van het selectieproces bewust van het soort woongemeenschap we wilden vormgeven.” Een intensief werving- en selectieproces volgende, waar ook SWOPB bij betrokken bleef.

“In 2024 verscheen er een stukje in de lokale krant over de ontwikkeling van SAAM”, vertelt Lacourt. “Het was een kort artikel. Maar we kregen ontzettend veel reacties binnen van geïnteresseerden, zeker meer dan 100!” Vervolgens organiseerde Ons Doel een informatiemarkt. Bouwman: “We vonden het daarbij belangrijk dat we gelijk het eerlijke verhaal vertelden. Hoewel de woningen op een A-locatie liggen, zijn deze namelijk niet per se groot. Ook hebben de meeste woningen geen balkon en is er geen parkeervergunning beschikbaar.”

De animo voor het complex werd ondanks dit ‘eerlijke verhaal’ niet minder. Geïnteresseerden werden vervolgens uitgenodigd om een vragenlijst in te vullen. Bouwman: “Deze vragenlijst verstrekten we digitaal en ging in op wat mensen aantrok om in zo’n hechte gemeenschap te wonen. Maar we vroegen ook wat zij hieraan kunnen bijdragen en eventueel nodig hebben.” En voor minder digitaalvaardige senioren? Bouwman: “Naast een online vragenlijst verstuurden we de vragenlijsten ook. Hoewel de primaire insteek online was, vonden we het belangrijk dat iedereen mee kon doen aan het selectieproces.”

Op basis van de vragenlijst nodigde Ons Doel vervolgens 40 gemotiveerde 55-plussers uit voor een groepsgesprek. SWOPB nam als raadgever ook deel aan deze gesprekken. Lacourt: “In deze gesprekken keken we naast motivatie, ook naar de groepsdynamiek. Hoe reageert iemand op anderen?” Bouwman vult aan: “Bovendien wilden we ook tot een goede mix komen op basis van leeftijd, gezinssamenstelling en (ondersteunings)behoefte. We denken dat een goede mix van vragers en dragers belangrijk is om een gemeenschap te vormen met elkaar.” Na lang wikken en wegen, werden de 24 huurders gekozen die bereid zijn om naar elkaar om te kijken. Ook de kopers werden tijdens de koopavonden door VORM en de makelaar geïnformeerd dat het kopen van een appartement betekent dat zij een bijdrage leveren aan de gemeenschap. De SWOPB schreef hier samen met VORM en Ons Doel een tekst over voor de brochure over SAAM.

Start bouw SAAM (foto: Buro JP)

Het vormen van een gemeenschap

Nu de huurders zijn gekozen en de appartementen zijn verkocht, begint het traject van gemeenschapsvorming pas écht. De komende tijd gaan de nieuwe bewoners – onder begeleiding van een bewonersbegeleider – actief aan de slag om een hechte woongemeenschap te creëren. Een van de eerste stappen is het gezamenlijk inrichten van de gemeenschappelijke ruimtes en de laatste onderdelen van de tuin. Over de bekostiging vertelt Bouwman: “Kopers hebben hiervoor vooraf een financiële bijdrage gedaan; Ons Doel deed dit namens de huurders.”

Het opbouwen van een gemeenschap vraagt in het begin om intensieve begeleiding en betrokkenheid. Lacourt licht toe: “In de eerste fase voor de oplevering draait het om elkaar leren kennen, gezamenlijke afspraken maken en het creëren van een gedeelde cultuur. Zodra deze basis is gelegd, wordt bekeken welke ondersteuning nog nodig is. We verwachten dat de ondersteuning ook na de oplevering nog doorloopt. De inzet van de begeleider wordt op den duur worden afgebouwd, dat doen we in overleg met de bewoners.”

De gekozen begeleider – die in samenspraak met SWOPB is aangesteld – heeft ervaring met het begeleiden van groepen en weet hoe je het gevoel van zelfredzaamheid en onderlinge verantwoordelijkheid kunt aanwakkeren. Lacourt: “Daarbij schuwt deze persoon niet om spanning bespreekbaar te maken of gevoelige thema’s aan te snijden – cruciaal om iedereen erbij te houden.” Lacourt en Bouwman kijken terug op een geslaagd proces: “We denken dat dit het begin is van een hechte community, waar oog is voor elkaar. Dit principe vinden we als woningcorporatie erg belangrijk. Daarom stellen we bij ieder (nieuwbouw)project naast een fysiek projectleider ook altijd een sociaal projectleider aan. Op die manier houden we écht oog voor de mensen voor wie we het doen.”

Geen vanzelfsprekendheid

SAAM laat zien dat gemeenschapsvorming geen vanzelfsprekendheid is. Het vraagt om gerichte inzet van bewoners, corporaties, gemeenten en ontwikkelaars. In een tijd waarin mensen zelfstandig willen wonen, maar ook zoeken naar verbinding, biedt community building een concreet antwoord op de groeiende behoefte aan contact en wederzijdse steun.

Bij SAAM speelde wijkinitiatief SWOPB een sleutelrol. Al in een vroeg stadium dachten zij mee over het woonconcept, de opzet van de gemeenschap en de gewenste sfeer. Hoewel de leden van SWOPB uiteindelijk zelf geen woning in SAAM gaan betrekken, was hun invloed op het concept en het proces belangrijk. Hun betrokkenheid laat zien hoe belangrijk het is om senioren en wijkbewoners actief te betrekken bij de ontwikkeling van nieuwe woonvormen.

Een hechte gemeenschap ontstaat niet vanzelf. Het vraagt om een goed proces, duidelijke verwachtingen en nieuwe rollen voor alle betrokkenen. Als die investering wordt gedaan, ontstaan woonomgevingen waar mensen zich echt thuis voelen – en naar elkaar omzien.