Sociaal revalideren creëert ruimte om weer van waarde te zijn

De kiem voor het inclusiepact werd al meer dan tien jaar geleden gelegd, toen Rehab Academy zag dat het bestaande revalidatiesysteem vaak uitgaat van een medische aanpak. Wat ontbreekt, is aandacht voor het zwarte gat na de revalidatie: de route terug naar school, werk of een sociaal netwerk. “Veel mensen lopen dan vast”, vertelt Inge Vuijk van de Rehab Academy. “Gemiddeld kost deze zoektocht vijf tot zeven jaar. Mensen zijn dan volgens medische termen zo ver als mogelijk hersteld, maar missen perspectief, zelfvertrouwen of noodzakelijke nieuwe sociale vaardigheden. We zien dan dat ze te lang en vaak alleen aan de zijlijn komen te staan, en dat heeft sociale en maatschappelijke gevolgen. Met het inclusiepact Sneller Onbeperkt Meedoen willen we dat patroon doorbreken, met een aanpak die mensen op weg helpt sneller en duurzamer onbeperkt mee te doen.”

Het programma van Sneller Onbeperkt Meedoen biedt deelnemers training en coaching waardoor ze binnen twee, drie jaar hun leven weer op de rit hebben. “Voor gemeenten kan dat een kostenbesparing tot 30.000 euro per inwoner, per jaar opleveren en tot 30.000 euro per jaar voor de zorgverzekering”, vertelt Vuijk. “Dat is uitgerekend door het Instituut van Publieke Waarden, partner in ons inclusiepact. Toch blijft steeds een grote vraag wie – gemeente of zorgverzekeraar – in het verlengde van fysiek/medisch revalideren verantwoordelijk voor de bekostiging van sociaal revalideren.”

Ruimte voor herstel in sociaal domein

“In veel bestaande systemen ligt de nadruk vaak op directe uitstroom naar werk”, legt Vuijk uit. “Maar voor veel mensen werkt die aanpak niet. Ze vallen later alsnog uit, raken ontmoedigd of verdwijnen uit beeld. En dat alleen omdat ze onvoldoende zijn toegerust om weer aan het arbeidsproces deel te nemen. Dat is zonde, want ook deze groep mensen heeft potentie als ze voldoende scherp hebben welke regelmogelijkheden ze nodig hebben om duurzaam te re-integreren.” Sociaal revalideren is volgens Vuijk ook een antwoord op de groeiende zorgkosten en personeelstekort in de samenleving. “Met het programma leren we mensen weer zoveel mogelijk zelf te doen en te regelen, waardoor ze bewezen minder gebruik maken van zorgprofessionals of inadequate voorzieningen. Onze ambitie is dat sociaal revalideren een vanzelfsprekend onderdeel wordt binnen het sociaal domein – lokaal verankerd, samen vormgegeven en afgestemd op de leefwereld van mensen. Vanuit de overtuiging dat iedereen van waarde wil en kan zijn, als je de mensen zelf daarbij op weg helpt en toerust. Niet zorgen voor mensen, maar zorgen dat mensen zelf weer aan het roer komen te staan.”

Op berenjacht. Thema ‘leeuwen en beren op de weg’ is een veelvoorkomend thema bij de deelnemers (foto: Paulien Kluver)

Het inclusiepact als netwerk

Het initiatief voor het inclusiepact komt voort uit een gedeeld ongemak bij diverse partijen: het huidige systeem biedt onvoldoende ruimte voor maatwerk. Vanuit die gedeelde urgentie ontstond een netwerk van pioniers dat samen een voorstel schreef voor een landelijke en lokale aanpak. Aan het pact nemen uiteenlopende partijen deel: van patiëntenverenigingen, gemeenten en zorginstellingen tot sociale ondernemers, kennisorganisaties en het maatschappelijk middenveld. Deze netwerken vormen het hart en werken samen aan deze aanpak. “We draaien pilot trainingsprogramma’s en werken daarin samen met de verwijzende partijen in het sociaal domein en de revalidatie. Verder hebben we tools ontwikkeld voor de deelnemers aan het programma om thuis mee verder te kunnen”, vertelt Vuijk. “We zetten ervaringsdeskundigheid in als één van de belangrijke werkzame elementen.”

“Zo’n pact is meer dan een intentieverklaring”, benadrukt Vuijk. “Het brengt partijen bijeen die allemaal hun eigen ervaring met de thematiek en netwerk meebrengen. Door onderling vertrouwen, gedeelde taal en gezamenlijke doelen geven we samen vorm aan deze innovatie. Naast de pactpartners maken inmiddels ook gemeenten ruimte en budgetten vrij voor de pilotprogramma’s. Lokale maatwerkbudgetten, creatieve inzet van voorzieningen en het loslaten van standaardtrajecten zijn daarbij essentieel”, volgens Vuijk. “Creëer ruimte voor een experiment. Wijk zo nodig af van standaardprocedures, en luister naar de mens in kwestie als deze zelf een oplossing aandraagt. Dat dat vraagt lef van zowel beleidsmakers als uitvoerders.”

Ludieke werkvormen helpen gesprek op gang brengen rond een thema (foto: Paulien Kluver)

Samenwerken aan duurzaam herstel

De aanpak sociaal revalideren richt zich op drie actielijnen:

1. Persoonlijke ondersteuning: deelnemers krijgen ondersteuning gericht op volwaardig meedoen in de maatschappij op een manier die bij de nieuwe situatie past.
2. Structurele inbedding Sociaal Revalideren: helder krijgen wie verantwoordelijk is voor dit deel van een revalidatie/re-able traject.
3. Systeemontschotting: gemeenten en organisaties werken samen aan het wegnemen van bureaucratische drempels en het mogelijk maken van maatwerk.

Deze aanpak vraagt volgens Vuijk om een ander perspectief op revalideren. “Meedoen met een beperking is niet vanzelfsprekend, je kunt het wel leren.” De eerste resultaten zijn veelbelovend. Deelnemers begeven zich weer vrijer in de samenleving, ervaren meer zelfvertrouwen en kijken weer positief naar de toekomst. Een deelnemer verwoordde het treffend: “Ik was aan het overleven en ben nu weer aan het leven.” Of: “Ik ben zelfstandiger geworden, ga er meer op uit en ervaar meer eigen mogelijkheden.”