Aan de slag met experimenten regelluwe bijstand en basisbanen

De groeiende ongelijkheid in de samenleving baart zorgen. De coronacrisis, inflatie en stijgende energieprijzen treffen mensen in een kwetsbare positie extra hard. Werk, inkomen en in brede zin bestaanszekerheid zijn belangrijke aangrijpingspunten voor een brede aanpak. Meerdere gemeenten experimenteren in dit kader met vormen van regelluwe bijstand, wat in de buurt komt van het basisinkomen, of basisbanen. In deze handreiking brengen we de ervaringen van vijf voorlopende gemeenten onder de aandacht. En geven we tips aan gemeenten om zelf hiermee aan de slag te gaan.

Een aantal recente ontwikkelingen, zoals de toeslagenaffaire, coronacrisis en de energietransitie, dragen bij aan de maatschappelijke discussie dat meer aandacht voor bestaanszekerheid nodig is. Deze ontwikkelingen raken mensen met een lage sociaaleconomische positie extra hard. Het gaat dan vaak om mensen met praktische of basisopleiding, geen of onzeker werk en weinig inkomen en met grotere kansen op gezondheidsverschillen. Bestaanszekerheid herstellen, investeren in kansengelijkheid en gezond leven makkelijker maken krijgen de komende jaren dan ook prioriteit bij gemeenten (zie ook de propositie De winst van het sociaal domein, van VNG, G4, G40, M50, P10, Divosa en NDSD). Het zijn opgaven die we in samenhang en domeinoverstijgend moeten oppakken. Met de mensen en hun leefwereld centraal.

Handvatten voor experimenten rond regelluwe bijstand en basisbanen

Wat kunnen gemeenten leren van de pilots en experimenten op het terrein van regelluwe bijstand en basisbanen? Om die vraag te beantwoorden spraken we projectleiders bij vijf gemeenten: Amsterdam, Groningen, Heerlen, Oss en Wageningen. We verzamelden tips en kennis en delen die in deze publicatie. Hierin staan handvatten voor gemeenten die zelf aan de slag willen met of willen leren over experimenten regelluwe bijstand en basisbanen. De inzichten zijn zinvol voor:

• Gemeenteambtenaren die zich bezighouden met het beleid rond werk en inkomen en de Participatiewet.
• Beleidsambtenaren volksgezondheid die samen (willen) werken met collega’s vanuit werk en inkomen).
• Bestuurders, bijvoorbeeld als voeding voor de bestuurlijke discussie over de uitvoering van de Participatiewet, het geven van regelluwe bijstand of het inzetten van basisbanen, mede vanuit het perspectief van gezondheid en welzijn.

Wat betekent experimenteren met basisinkomen, regelluwe bijstand en basisbanen?

Regelluwe bijstand betekent dat mensen met een bijstandsuitkering bijvoorbeeld tijdelijk niet verplicht hoeven te solliciteren. Ook wordt soms extra begeleiding ingezet of krijgen mensen meer ruimte om (bij) te verdienen. Dit is een invulling binnen bestaande wet- en regelgeving die het dichtst in de buurt komt van het basisinkomen, waarvan in het buitenland de positieve effecten op gezondheid en welzijn zijn aangetoond. In een basisbaan verrichten mensen uit de bijstand maatschappelijk waardevol werk. Het gaat om werk aanvullend op hun uitkering, vaak gefinancierd door de overheid. Doorstroom naar een reguliere baan kan weliswaar plaatsvinden, maar is in de regel niet het doel op zich. Beide type experimenten laten zien dat deelnemers profijt ervaren op het gebied van welzijn en gezondheid.