Zo’n 400.000 Nederlandse huishoudens kampen met energiearmoede
. Hun inkomen is niet toereikend om de energierekening te betalen. Om energiearmoede structureel terug te dringen is het Nationaal Isolatie Programma (NIP) in het leven geroepen. Via de SPUK Lokale Aanpak Isolatie (LAI), die hier een belangrijk deel van uitmaakt, kunnen gemeenten minder draagkrachtige woningeigenaren helpen met verduurzamen. Twaalf procent van de energiearme huishoudens woont namelijk in een koopwoning. Zij beschikken vaak niet over de middelen en kennis om hun woning te verduurzamen. Daarnaast woont 20 procent in een particuliere huurwoning. Als resultaat van de wooncrisis wonen deze mensen vaak ‘scheef’. Zij zijn in de particuliere sector onvoldoende beschermd tegen prijsfluctuaties en zijn aangewezen op hun verhuurder om iets aan hun energierekening te doen. Als deze gevallen niet worden aangepakt, dreigen deze huishoudens verder in de problemen te belanden.
De meeste gemeenten hebben inmiddels een isolatieaanpak opgetuigd en zijn met de uitvoering van start gegaan. Dit zorgt voor een veelvoud aan nieuwe kansen, maar roept ook veel nieuwe uitdagingen en vragen op. Eén van deze uitdagingen is het bereiken van woningeigenaren of particuliere huurders in energiearmoede, die vaak niet bekend zijn bij de gemeente. In de leerkring ‘Energiearmoede en isolatie particuliere woningvoorraad’ wisselden tien gemeenten kennis en ervaringen uit met het bereiken van deze groep bewoners.
Wantrouwen en complexiteit
Bewoners in energiearmoede staan vaak niet of niet meteen open voor woningisolatie. Je hebt nu eenmaal wel wat anders aan je hoofd wanneer al je aandacht en energie gaat zitten in de eindjes aan elkaar knopen. Ook spelen het wantrouwen richting de overheid en de complexiteit van de regels en subsidies rond energiebesparende maatregelen een rol. Het is voor gemeenten dus moeilijk om in contact te komen met bewoners in energiearmoede en, indien dat wel lukt, ze geïnteresseerd te houden. Er is dan ook een lange adem nodig om vertrouwen op te bouwen en de bewoner ervan te overtuigen dat het isoleren van een woning (en/of andere energiebesparende maatregelen) de bewoner uiteindelijk een comfortabeler huis met lagere energiekosten oplevert.
Valkuilen bij het benaderen van bewoners
De one-size-fits-all gedachte
Wanneer blijkt dat een bepaalde aanpak of benadering in een wijk goed werkt, kopieer die dan niet één op één naar andere wijken. Elke wijk kent een andere historie, samenstelling en een andere sociale cohesie. Daardoor werken in elke wijk weer andere (communicatie)middelen. Het is dan een kwestie van uitproberen om erachter te komen wat aanslaat en waarom.
What’s in a name
Denk goed na over hoe je een voorziening of maatregel noemt, bijvoorbeeld als je een energieloket begint. Een benaming met de term ‘klimaat’ erin slaat bijvoorbeeld minder aan bij bewoners in energiearmoede, die eerder aangetrokken worden door een verwijzing naar energie- (en dus geld) besparen.
Wat wil de gemeente van me horen?
Omdat er vaker wantrouwen is onder bewoners met een smallere beurs en doordat er sprake is van een ongelijke machtspositie moet je als gemeente alert zijn op sociaal wenselijke antwoorden.
Belofte maakt schuld
Wanneer je het vertrouwen hebt gewonnen en bewoners ja hebben gezegd tegen je aanbod verlies je dit alles weer snel als je je beloften niet nakomt. Zorg dan ook dat je waarmaakt wat je belooft.
Tips en tricks: wat werkt er wel?
Inlevingsvermogen
Luister onbevooroordeeld naar de bewoner en toon begrip voor zijn of haar situatie. Laat een bewoner niet bij verschillende loketten steeds zijn verhaal houden. Vertrouwen opbouwen vraagt tijd en oprechte aandacht. Wanneer je interesse hebt gewekt, hou het contact dan warm. Houdt iemand het af, kom dan op een later moment terug, misschien staat de bewoner er dan meer open voor.
Doe het niet alleen
Benut de kracht van lokale partijen zoals welzijnsorganisaties, buurtwerkers, buurthuizen en lokale leveranciers van energiezuinig witgoed en energiebesparende materialen. Wageningen heeft hier goede ervaringen mee. Lees ook eens de handreiking van het Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie (NPLW) over het samenwerken met partners.
Energiehulp ziet meer
Benut ook vooral de kracht van de energiehulpen die de meeste gemeenten hebben. Volgens TNO weten energiehulpen bewoners vaak gemakkelijker te bereiken dan gemeenten en kunnen zij waardevolle begeleiders zijn voor de energie- en warmtetransitie. Ook in de Kwalitatieve Monitor 2025 van TNO bevelen de onderzoekers aan om energiehulpen en maatschappelijke organisaties te benutten bij het bereiken en informeren van huishoudens in energiearmoede.
Doe het tegelijk
Informeer mensen op papier en online met blogs, ervaringsverhalen, goede voorbeelden en wees ook fysiek in de wijk aanwezig. Een goed voorbeeld van fysiek aanwezig zijn in de wijk is bijvoorbeeld het woonspreekuur dat de gemeente Den Haag op verschillende locaties in de wijk Laak heeft opgezet. Tijdens dit spreekuur beantwoordt de gemeenteambtenaar niet alleen vragen over wonen en huren in het algemeen, maar ook vragen over verduurzaming en het isoleren van woningen.
Experimenteer in je communicatie
Probeer verschillende communicatiemiddelen uit. Denk daarbij aan het sturen van een brief met een handgeschreven envelop zonder gemeentelogo, ansichtkaarten, een flyer met QR-code voor de gewenste taal, social media advertising, werken met tolken of het inzetten van een koffiekar op een goedbezochte locatie in de wijk.
Bouw voort op wat er al is
Maak gebruik van een bestaand netwerk van bewoners die al in en voor hun buurt aan de slag zijn. Een mooi voorbeeld hiervan is het Vogelnest in Dordrecht, dat een groep betrokken bewoners heeft opgeleid en begeleidt tot energiehulp. Dordrecht heeft een contract voor 7 maanden geregeld en de energiehulpen worden steeds weer extra getraind op noodzakelijke vaardigheden en kennis.
Betrouwbare bewoners
Zet bewoners in die het vertrouwen in de wijk al hebben, zoals sleutelpersonen, mensen uit het wijkteam of ambassadeurs. Stap over je angst heen dat je mensen overvraagt en vraag of ze het kunnen en willen doen. Een mooi initiatief komt hierbij van Milieu Centraal, dat sinds eind 2024 een energiehulpnetwerk heeft voor een inclusievere benadering via mensen en organisaties uit de ‘vertrouwde kring’ van de huurder zoals buren, voedselbankmedewerkers, sportschooltrainers, lokale caféhouders, buurthuisvrijwilligers en bekenden van de moskee en de kerk.
Taal en taalgebruik
Bied de geschreven informatie aan in de talen die in de betreffende wijk het meest gesproken worden. En communiceer altijd op B1-niveau.
Zet tevreden bewoners in
Vraag bewoners die tevreden zijn over hun verduurzaming om dit met andere bewoners te delen. Ontwerp een logo en vraag aan bewoners die geholpen zijn om dit logo zichtbaar op hun woning te plakken.
Handreikingen
Lees ook de handreiking van het NPLW over het bereiken van de doelgroepen in energiearmoede.
Vanwege de complexiteit van de regels en het gebrek aan vertrouwen bij bewoners zette de stichting Inclusieve Sociale Isolatieaanpak en Energietransitie (Stichting ISIE) deze website voor gemeenten op.