Regie van nieuw kabinet is hard nodig, op méér dan ruimtelijk beleid
De noodzaak voor meer centrale regie op ruimtelijk beleid is een terechte en belangrijke boodschap van de koning in de Troonrede. Regie op woningbouw geeft goede eerste resultaten, zo blijkt. Ons pleidooi vanuit de praktijk van steden en regio’s: pak die regie ook voor andere vraagstukken op. Maar mét het middenveld en bewoners.
Om recht te doen aan alle belangen op de postzegel die Nederland is, ontkom je niet aan meer centrale regie, zo klonk het deze week in de Troonrede. En inderdaad, Nederland kampt met uitdagingen zoals een groeiende bevolking, de energietransitie, de gevolgen van klimaatverandering en een tekort aan ruimte. Dan kan je er niet vanuit gaan dat de optelsom van lokale keuzes op nationaal niveau leidt tot maatschappelijk wenselijke uitkomsten. We hebben die les geleerd in de woningbouw. Een belangrijke oorzaak van het huidige woningtekort is dat het Rijk begin deze eeuw de sturende rol los liet. Nu het Rijk met concrete afspraken (‘woondeals’) over nieuwbouw weer regie heeft genomen, vlakt de prijsontwikkeling af. Sinds halverwege 2022 is de gemiddelde verkoopprijs van nieuwbouwwoningen in de Randstad met 12% gedaald (Thermometer Koopwoningen najaar 2025, WoningBouwersNL).
Beperk die regisserende aanpak niet tot het ruimtelijk domein. Ook andere grote maatschappelijk opgaven van deze tijd vragen om heldere – wellicht pijnlijke – keuzes. Als we een competitieve economie willen blijven, in een context van vergrijzing, krappe arbeidsmarkt en ruimtetekort, dan is het noodzakelijk dat het Rijk ook harde keuzes maakt over wat een plek verdient in de economie. Helder beleid over welke economische activiteiten we willen aanmoedigen en voor welke economische activiteiten in de nabije toekomst geen plek meer is. Nu ontbreekt een dergelijk ruimtelijk-economisch beleidskader voor steden en regio’s. Vergelijkbaar is regie nodig op stikstof, de energietransitie, klimaatadaptatie en netcongestie. Maar ook de aanpak van kansenongelijkheid, van de leefbaarheid in kwetsbare gebieden en de zorg voor een gezonde leefomgeving.
Wat versta ik onder regie? Ten eerste, regie start met luisteren naar bewoners, gemeenten, ondernemers en (semi-) publieke organisaties. Op al deze thema’s ervaren zij veel onrust en onvrede. Bewoners voelen zich niet gehoord en ondernemers, zorg- en welzijnsorganisaties die staan te trappelen om met praktische oplossingen de opgaven te lijf te gaan, raken gefrustreerd door knellende wet- en regelgeving, politiek getreuzel en stroperige processen.
Ten tweede, regie bepaalt het Rijk niet alleen. Juist wanneer politieke keuzes moeilijk zijn, kan het maatschappelijke middenveld een belangrijke rol vervullen. Luister naar de oplossingen die daar leven, vertaal dat naar keuzes op rijksniveau en betrek deze waardevolle partijen bij beleidsvorming. Zo heeft de Actieagenda Wonen van de brancheorganisaties in het woondomein de basis gelegd voor regie op de woningmarkt. Daar is het gelukt. Bij stikstof is het nog afwachten in hoeverre het Rijk de voorstellen vanuit het maatschappelijke middenveld zal omarmen.
Ten derde, regie moet zich beperken tot hoofdlijnen: heldere kaders om externe effecten en coördinatieproblemen op te lossen. Ook bij landelijke regie laat het Rijk veel ruimte over aan lokale overheden, ondernemers en (semi-) publieke organisaties. Regie moet slechts borgen dat de optelsom van lokale besluiten optelt tot wat landelijk nodig is.
Steden en regio’s, de partners in onze kennis- en netwerkorganisatie, hebben dringend behoefte aan heldere kaders vanuit het Rijk. Wat kan wel en wat niet; want niet alles kan overal.
Om het nieuwe kabinet hiermee op weg te helpen, zet Platform31 komende week in een reeks artikelen op een rij wat volgens ons de belangrijkste aandachtspunten zijn voor de komende tijd.