Pak het woningtekort aan met lef, samenwerking en scherpe keuzes

Aanpak woningtekort: Drie aandachtspunten voor nieuw kabinet

De schaarse ruimte maakt het noodzakelijk om scherpe, samenhangende keuzes te maken voor de lange termijn op nationaal niveau. Veel partijen werken hard aan het oplossen van de woningnood. Vanuit de praktijk van steden en regio’s ziet Platform31 drie aandachtspunten voor een nieuw kabinet:

• Er liggen nog volop kansen voor het beter benutten van de bestaande woningvoorraad.
• Versnellen van de woningbouw: geen nieuwe plannen maken, maar uitvoeren wat er ligt.
• Schaarse ruimte verdelen is een gezamenlijke puzzel

Beter benutten bestaande woningvoorraad

Om het enorme tekort aan woonruimte aan te pakken is naast nieuwbouw het beter en slimmer benutten van bestaande woningen niet alleen kansrijk maar ook noodzakelijk. Dit instrument loopt uiteen van inwonen en hospitaverhuur tot woningdelen en woningsplitsing. Ook transformatie en optoppen van gebouwen, het toestaan van meerdere woningen op één kavel en het stimuleren van de doorstroming van senioren naar senioren- of levensloopbestendige woningen dragen bij aan het verminderen van het woningtekort. Het vraagt lef en gezamenlijke inzet van gemeenten, rijksoverheid en woningcorporaties om deze maatregelen te stimuleren en op te schalen. En om belemmeringen in de praktijk weg te nemen.

Rijksbegroting 2026: Geld voor leegstandbestrijding en optoppen

De begroting van het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening zet in op het maximaal benutten van bestaande gebouwen en de bijbehorende leefomgeving. Gemeenten worden ondersteund om samen met corporaties en marktpartijen de mogelijkheden in kaart te brengen, waarna afspraken worden gemaakt over opschaling en realisatie. Er is aandacht voor het bestrijden van leegstand, onder andere door aanpassing van de Leegstandswet. Inwerkingtreding hiervan is voorzien op 1 januari 2027.

Het demissionaire kabinet wil het makkelijker maken om een kamer te verhuren (hospitaverhuur) en om een woning te delen. Het wetsvoorstel Hospitaverhuur neemt belangrijke obstakels weg. Daarnaast onderzoekt men de effecten van aanpassing of afschaffing van de kostendelersnorm in enkele sociale zekerheidswetten (zoals de Participatiewet, Anw en Toeslagenwet). Dit onderzoek (afronding begin 2026) kijkt naar de gevolgen voor woningdelen en de uitvoering van de huurtoeslag. Het wetsvoorstel Versterking regie volkshuisvesting verplicht gemeenten om in hun volkshuisvestingsprogramma beleidsmaatregelen op te nemen om de woningvoorraad beter te benutten.

Gemeenten krijgen financiële ondersteuning bij het realiseren van woningen, onder andere via de Realisatiestimulans, voor daadwerkelijk gerealiseerde woningen. Daarnaast is de stimuleringsregeling voor flex- en transformatiewoningen (SFT) bedoeld voor het optoppen van bestaande gebouwen. Hiervoor stelt het kabinet in 2026 en 2027 79 miljoen euro beschikbaar, bovenop de reeds beschikbare honderd miljoen euro in de SFT. Tevens bekijkt men hoe aanpassing van landelijke regels woningsplitsing en woningdelen verder kunnen stimuleren. Tot slot komen er handreikingen, informatiebladen en webinars om betrokken partijen te voorzien van praktische informatie en ondersteuning over het beter benutten van bestaande gebouwen en de omgeving.

Woningedelen en -splitsen vraagt meer aandacht van het nieuwe kabinet

Het nieuwe kabinet kan woningdelen en woningsplitsing actiever stimuleren als volwaardige woonvormen. Overweeg de invoering van een landelijke “Woondeelwet” die heldere standaardcontracten, passende fiscale stimulansen en juridische bescherming biedt aan woningdelers. Ondersteun en stimuleer gemeenten om jaarlijks een minimumaantal splitsingsvergunningen te verstrekken, bijvoorbeeld via prestatiebudgetten. Dit draagt bij aan een meer flexibele woningvoorraad.
Maak hospitaverhuur laagdrempeliger door het als een recht te erkennen in plaats van een uitzondering. Maak verhuur van minstens één kamer altijd vergunningvrij, en zo mogelijk van meer kamers; toestemming, van wie dan ook, is dan niet nodig. Bied hoofdbewoners (huurders en eigenaren) comfort door het mogelijk te maken dat ze altijd een kamerverhuurcontract in hun eigen huis kunnen opzeggen; niet slechts een bepaalde periode. Zet een nationaal fonds op voor optoppen en transformatie, gericht op snelle procedures en het gebruik van prefab-oplossingen (industriële en conceptuele woningbouw).

Stimuleer beter benutten bij woningeigenaren en corporaties

Er liggen ook kansen om woningeigenaren te ondersteunen bij het beter benutten van hun woning. Ontwikkel een digitale tool waarmee zij eenvoudig kunnen nagaan of hun woning geschikt is voor splitsing of verhuur. En een concrete checklist en praktische handleiding, die hen stap voor stap begeleidt bij de uitvoering van hun plannen. Normaliseer het idee dat één woning meerdere huishoudens kan huisvesten – want de wooncrisis vraagt om creatieve, sociale oplossingen.

Optoppen, delen en splitsen van woningen zou een vast onderdeel moeten worden van prestatieafspraken tussen gemeenten en corporaties. Stimuleer dat zij afspraken maken waar splitsen en optoppen mogelijk kan zijn, en daarop alvast te anticiperen (met bouwkundig onderzoek, het benaderen van een aannemer, het verlenen van een parapluvergunning e.d.). Sta bovendien toe, zoals opgenomen in het wetsvoorstel Versterking regie volkshuisvesting, dat op één kavel meerdere woonunits vergunningsvrij gerealiseerd kunnen worden.

Versoepel regelgeving rond splitsen, samenvoegen en optoppen van woningen, zodat corporaties sneller kunnen inspelen op demografische en maatschappelijke ontwikkelingen. Gemeenten kunnen ook soepel omgaan met starre parkeernormen (dikwijls als belemmering genoemd): per woning, per straat, per buurt, per nieuwe ontwikkeling. En stimuleer samenwerking met bewoners en zorgpartijen, zodat woningen beter aansluiten op veranderende woonbehoeften. Een landelijke monitor en experimenteerruimte kunnen bijdragen aan kennisdeling en het opschalen van succesvolle initiatieven.

Versnelling woningbouw: aan de slag met uitvoering

De woningnood in Nederland is nijpend. Steeds meer mensen vinden moeilijk een betaalbare en passende woning, terwijl de bevolkingsgroei, migratie, huishoudensverdunning en vergrijzing de vraag naar woonruimte verder opstuwen. Tot nu toe blijft de realisatie van nieuwe woningen achter bij de doelstelling.

Kabinet stuurt met rijksbegroting 2026 op betaalbare en passende huisvesting

De hernieuwde regiefunctie door het Rijk neemt in de begroting van het ministerie van VRO een belangrijke plek in; het Rijk is voornemens actief te sturen op het aantal, de locatie en het type woningen, met als doel voldoende betaalbare en passende huisvesting voor iedereen. Het kabinet zet stevig in op het versnellen van de woningbouw, vooral in het betaalbare segment.

Gemeenten ontvangen financiële steun via instrumenten zoals de Realisatiestimulans. Van het totale budget van de realisatiestimulans is een deel bestemd voor specifieke opgaven zoals zorggeschikte woningen, bouwen in kwetsbare gebieden en versterking van gemeentelijke capaciteit. De SFT wordt in 2026-2027 uitgebreid met 79 miljoen euro voor (opstart)woningen voor kwetsbare groepen, met twintigduizend euro per woning, inclusief een bijdrage voor sociaal beheer en de onrendabele top.

Impuls voor woningbouw in complexe gebiedsontwikkelingen en industriële nieuwbouw

De aangepaste Woningbouwimpuls ondersteunt complexe gebiedsontwikkelingen, en via het Gebiedsbudget kunnen gemeenten investeren in energievoorziening en openbare ruimte. Voor een aantrekkelijk investeringsklimaat werkt het Rijk samen met marktpartijen in het Structureel Overleg Investeringsklimaat (SOI). Sinds de Woontop 2024 onderzoekt men of het huidige klimaat voldoende is voor investeringen in middenhuur, inclusief huurbeleid en fiscale aspecten.

Het programma STOER vereenvoudigt regels om woningbouw te versnellen en kosten te verlagen. Dit betreft aanpassingen in bouwregelgeving (zoals het Besluit bouwwerken leefomgeving), inhoudelijke beoordelingsregels (zoals natuur, milieu en ruimtelijke kwaliteit) en procedures rond vergunningen en bezwaar. Het zet ook in op parallel plannen (onder meer als voorwaarde bij rijkssubsidies). Het Programma Innovatie en Opschaling beoogt een betere inzet van datagedreven werken, bouwprocessen, industrialisatie en het oplossen van knelpunten zoals infrastructuur en geluid. Doel is een 25 procent kortere doorlooptijd tot 2030. Ook werkt het demissionaire kabinet aan een investerings- en ontwikkelklimaat waarin woningbouwers kunnen opschalen naar 50 procent industriële nieuwbouw in 2030.

Aandachtspunten voor het nieuwe kabinet: meer geld, minder regels

Ondanks ambitieuze programma’s lukt het niet om de benodigde aantallen woningen tijdig te realiseren. Voor een substantiële versnelling blijft een aanpak nodig die vergelijkbaar is met de Vinex-operatie. Die is inmiddels in gang gezet: het Rijk heeft zeventien grootschalige woningbouwlocaties aangewezen en voegt daar in de nieuwe Nota Ruimte vier extra locaties aan toe, met intensieve, langjarige rijksregie. Deze aanpak omvat zowel binnenstedelijke verdichting als uitleglocaties, en wordt ondersteund met miljardeninvesteringen in woningbouw en bereikbaarheid. Een hernieuwde Nota Ruimte biedt daarmee het ruimtelijk kader voor deze versnelling.

Voor de uitvoering hiervan zijn meer rijksmiddelen nodig. De huidige beschikbare middelen (vijf miljard euro voor woningbouw en tweeënhalf miljard euro voor mobiliteit) zijn ontoereikend om de beoogde nieuwbouw te realiseren. Daarvoor is het nodig dat het nieuwe kabinet meer financiële middelen beschikbaar stelt.

De planvormingsfase is een cruciale bottleneck: juridische procedures, participatie en technische onderzoeken zorgen voor veel vertraging. De gemiddelde doorlooptijd is tien jaar; dit moet naar maximaal vijf jaar door bijvoorbeeld parallel plannen, standaardisering van bouweisen, snellere bezwaarprocedures en versterking van uitvoeringscapaciteit. De volgende stap is om deze breed te implementeren in beleid, op te schalen en landelijk toe te passen.

Focus op uitvoering, niet nieuwe oplossingen verzinnen

Programma’s als STOER en Innovatie & Opschaling Woningbouw verdienen een vaste plek in het beleidsinstrumentarium. De focus moet liggen op uitvoering, niet op het heruitvinden van het wiel. Kies voor tempo boven perfectie (‘beter is de vijand van goed genoeg’): elke maand vertraging onthoudt duizenden mensen een passende woning. Versimpel procedures, verkort bezwaartrajecten en ondersteun gemeenten met uitvoeringskracht.

Maak van industrieel bouwen een norm in aanbestedingen, ondersteund door fiscale prikkels zoals investeringsaftrek en lagere overdrachtsbelasting. Dit versnelt bouwprocessen tot 40 procent, biedt grip op kosten en kwaliteit, en maakt betaalbare, duurzame woningbouw schaalbaar. Beleidsmaatregelen zoals versnelde vergunningen en digitalisering van de bouwketen versterken dit.

Verdeling van schaarse ruimte

Nederland staat voor een complexe ruimtelijke puzzel. Woningbouw, energietransitie, klimaatadaptatie, landbouw, natuur e.d. concurreren met elkaar om dezelfde vierkante meters. De kernvraag is dan ook: hoe verdelen we de schaarse ruimte op een manier die toekomstbestendig, rechtvaardig en haalbaar is?

Kabinet zet met rijksbegroting 2026 in op meervoudig ruimtegebruik en participatie

De begroting van het Ministerie van VRO meldt dat het Rijk in 2026 hernieuwd de regie neemt op volkshuisvesting én ruimtelijke ordening, met als doel voldoende betaalbare woningen, een kwalitatief goede leefomgeving en een evenwichtige ruimtelijke inrichting. De nieuwe Nota Ruimte, die in 2026 in werking treedt, biedt een langetermijnvisie op het omgaan met de beperkte ruimte en het realiseren van nationale ambities. In zestien NOVEX-gebieden worden ontwikkelperspectieven en uitvoeringsagenda’s verder uitgewerkt, en er komen verstedelijkingsstrategieën voor nieuwe regio’s.

Het kabinet zet in op meervoudig ruimtegebruik, ontwerpgericht werken en participatie, zodat de leefomgeving niet alleen functioneel, maar ook aantrekkelijk en toekomstbestendig is. Samenwerking met provincies, gemeenten en maatschappelijke partijen is essentieel om ruimtelijke kwaliteit te waarborgen en gebiedsgerichte uitvoering te versnellen. Het Rijk werkt aan het verbeteren van wet- en regelgeving voor grondbeleid, zodat waardestijgingen bij functiewijzigingen bijdragen aan betaalbare woningbouw en bereikbaarheid.

Landelijke grondbank, betere data

Het Rijk neemt een actieve rol met de ontwikkeling van een landelijke, integrale grondbank om ervoor te zorgen dat er voldoende grond beschikbaar is voor het tijdig realiseren van verschillende nationale opgaven.

Verbeterde beschikbaarheid en kwaliteit van ruimtelijke data moet zorgen voor snellere en betere besluitvorming over de fysieke leefomgeving. De Omgevingswet biedt hiervoor belangrijke instrumenten. Programma’s als Mooi Nederland en de Regio Deals zetten in op innovatieve oplossingen en het vergroten van de uitvoeringskracht, waarbij ruimtelijke kwaliteit centraal staat. Dit alles zorgt voor een actieve en samenhangende verdeling van de schaarse ruimte, met aandacht voor zowel het huidige gebruik als de toekomstige waarde van gebieden.

Aandachtspunten voor het nieuwe kabinet: samenhang over gemeentegrenzen heen

Wonen, werken, infrastructuur, energie, natuur en landbouw vragen meer vierkante meters dan ons land groot is. Bestemmingen staan vaak op gespannen voet met elkaar door overlast, ruimtelijke claims of tegenstrijdige beleidsdoelen. De ruimte is schaars, de belangen zijn groot. Daarom is afstemming op een hoger dan lokaal niveau nodig. Heldere keuzes, samenhang en een koers die verder reikt dan gemeentelijke of provinciale grenzen zijn essentieel. Nationale regie is onmisbaar om richting te geven aan deze transitie en om maatschappelijke opgaven elkaar te laten versterken in plaats van tegenwerken.

Nu al beïnvloedt het voorontwerp van de Nota Ruimte gemeentelijke planning. De definitieve versie zal richtinggevend zijn voor de ruimtelijke inrichting van Nederland. Het is cruciaal dat het Rijk zich committeert aan de gemaakte afspraken en deze koers voor langere tijd vasthoudt zodat alle betrokken partijen weten waar ze aan toe zijn. Alleen dan kunnen lange termijnvergezichten daadwerkelijk richting geven aan beleid en uitvoering.

Begin met een toekomstbeeld

Ruimtelijke keuzes beginnen bij een toekomstbeeld: hoe willen we dat onze steden en dorpen eruitzien? Zonder duidelijke visie dreigt versnippering en delven bepaalde claims het onderspit. Regionale omgevingsagenda’s kunnen nationale doelen verbinden met lokale mogelijkheden. Participatie van inwoners en belanghebbenden is daarbij essentieel voor draagvlak en kwaliteit. Tegelijkertijd vraagt dit om een balans tussen inclusieve betrokkenheid en efficiënte besluitvorming.

Nieuwe ruimteclaims passen steeds moeilijker in de bestaande ruimte. Soms moeten bestaande functies wijken. Ook meervoudig ruimtegebruik biedt kansen: zonnevelden gecombineerd met natuurherstel, woningbouw met waterberging, of multifunctionele locaties met ruimte voor wonen, werken en voorzieningen. Een integrale programmering van plannen en locaties is noodzakelijk, waarbij water, bodem, klimaatadaptatie, groen en duurzame mobiliteit altijd worden meegenomen.

Gebiedsgericht samenwerken met en tussen overheden is cruciaal

Betrokken partijen op gemeentelijk niveau weten het beste hoeveel woningen nodig zijn en voor wie, waar ruimte voor bedrijven nodig is, welke functies kunnen worden gemengd etc. Sommige beslissingen kunnen echter niet sectoraal of lokaal worden genomen, maar vereisen regionale en nationale afwegingen. Niet alle functies kunnen overal een plek krijgen. Daarom is gebiedsgerichte samenwerking met buurgemeenten, provincies, marktpartijen en andere partners essentieel. Als er grote knelpunten ontstaan, moet de minister kunnen ingrijpen. Zo ontstaat een woningbouwbeleid dat lokaal aansluit en nationaal geborgd is.

Omdat ruimte en financiële middelen beperkt zijn, is het belangrijk om koppelkansen te benutten. Klimaatadaptatie kan samengaan met wijkverbetering. Groene wijken nodigen uit tot bewegen en leveren gezondheidswinst op. En er liggen kansen voor kostenbesparing en versterking van sociale cohesie bij samenwerking met enthousiaste burgers, bijvoorbeeld bij zelfbeheer van groen.