Beter benutten van ruimte vergt verruiming gemeentelijk grondbeleid

De drie voorstellen zijn ontwikkeld door experts tijdens het congres Grip op Grond, georganiseerd door Platform31 en Vitale Vakantieparken Veluwe. Het zijn concrete oplossingen om gemeenten te helpen bij het herstructureren van vakantieparken. Maar ze zijn ook inzetbaar voor het aanpakken van bedrijventerreinen en wijken.

Hoewel de meeste mensen vakantieparken en de Veluwe associëren met recreatie, ontspanning, bos en (bloeiende) heide, is het er volgens Rob van den Hazel van Vitale Vakantieparken Veluwe “niet alleen mooi groen en paars.” Op de Veluwe stapelen diverse uitdagingen zich op. Naast fysiek-ruimtelijke opgaven rond stikstof, biodiversiteit, de energie- en landbouwtransitie en de verstedelijkingsopgave, verkeert ongeveer acht procent van het totale aantal vakantieparken in slechte staat. Deze parken zijn vervallen tot toevluchtsoorden voor mensen die er op de reguliere woningmarkt niet aan te pas komen (waaronder arbeidsmigranten).

Deze situatie is onder meer ontstaan door investeerders die de laatste jaren op grote schaal vakantiehuisjes opkochten en verhuurden, ook wel ‘uitponding’ genoemd. Dit werkt onwenselijke situaties in de hand, zoals illegale (semi-)permanente bewoning, wat soms gepaard gaat met ondermijning. Om die reden worden deze vakantieparken ook wel ‘achterstandswijken in het groen’ genoemd. Bovendien geldt voor alle uitgeponde parken dat het een grote uitdaging is om collectief beheer en onderhoud te organiseren.

Grip op grond: drie concrete voorstellen voor verruiming van het grondbeleid

Dergelijke ontwikkelingen zijn op dit moment moeilijk tegen te gaan. Maar het verruimen van de ‘gereedschapskist’ voor grondbeleid kan gemeenten helpen om de verdere achteruitgang van vakantieparken te voorkomen of daadkrachtig aan te pakken. In de publicatie Grip op Grond, die tijdens het gelijknamig congres op 13 november 2025 werd gelanceerd, worden drie concrete voorstellen gedaan om door middel van de verruiming van gemeentelijke grondinstrumenten beter te kunnen sturen op (on)gewenste ontwikkelingen op vakantieparken:

• Om ongereguleerde, grootschalige uitponding op vakantieparken tegen te gaan, zouden gemeenten baat hebben bij een vergunningsstelsel voor uitponding. Op die manier kunnen voorwaarden voor verkaveling worden vastgelegd in een gemeentelijke verordening. Zonder dit instrument blijft regulering afhankelijk van vrijwilligheid en ontbreekt een juridische basis om collectief beheer af te dwingen. Een vergelijkbare basis bestaat al in de Huisvestingswet 2014 (bij woningsplitsing).
• Een tweede voorstel is het verbreden van het voorkeursrecht. Het voorkeursrecht geeft gemeenten de eerste optie tot aankoop van vastgoed. Op dit moment is het voorkeursrecht vooral gericht op het beheersen van speculatie op de grondmarkt. Dit betekent dat het alleen kan worden toegepast bij functiewijziging, intensivering of modernisering. Vanuit Vitale Vakantieparken is er een sterke behoefte om het instrument ook in te kunnen zetten voor sociaalmaatschappelijke doelen, zoals het verbeteren van de leefbaarheid en veiligheid. Vandaar het pleidooi om het toepassingsbereik van het voorkeursrecht te verruimen, zodat dit ook kan worden ingezet bij ‘achterstandsparken’ die hun recreatieve bestemming behouden.
• Het derde voorstel gaat over de mogelijkheid om de waardevermeerdering van grond bij functiewijziging beter en afdwingbaar te kunnen verevenen, zodat de baten beter worden verdeeld. Soms transformeren vakantieparken naar woonbestemmingen, waarbij een aanzienlijke waardesprong van de grond plaatsvindt. Die winst vloeit nu vrijwel volledig naar individuele eigenaren of ontwikkelaars. Vitale Vakantieparken Veluwe wil dat deze waardevermeerdering eerlijker verdeeld wordt tussen publiek en privaat, en dat dit vervolgens kan worden ingezet voor maatschappelijke doelen op andere plekken.

Instrumenten breder toepasbaar

Dat deze voorgestelde instrumenten een breder doel dienen dan enkel het aanpakken van de sociaal-maatschappelijke problemen op vakantieparken, werd tijdens het congres bevestigd. Hoogleraar Gebiedsontwikkeling aan de Radboud Universiteit Erwin van der Krabben gaf tijdens zijn plenaire aftrap bijvoorbeeld aan dat er op het gebied van modernisering van het grondbeleid veel gebeurt als het gaat om functiewijzigingen. Dit is echter nauwelijks het geval bij functiebehoud en -opwaardering. Dit geldt voor vakantieparken, maar ook voor bedrijventerreinen. Om de herstructureringsopgaven in brede zin te versnellen, denkt Van der Krabben, naast de voorstellen uit ‘Grip op Grond’, aan verbeterde werking van de baatbelasting, de inzet van erfpacht en de introductie van een Rijksgrondfaciliteit, anders dan voor woningen.

Voorkeursrecht als mogelijke oplossing

Een mogelijke oplossing voor dit probleem is een wens van de huidige minister van VRO dat gemeenten, als onderdeel van de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek (Wbmgp, voorheen de ‘Rotterdamwet’), het voorkeursrecht krijgen om vastgoed aan te kopen. Gemeenten en regio’s die kampen met een opeenstapeling van leefbaarheidsproblemen kunnen deze de wet gaan toepassen. Ook gemeenten met problematische vakantieparken zouden hier baat bij kunnen hebben.

Experimenteerregeling maakt pilots mogelijk

Het aanpassen van wet- en regelgeving is geen sinecure, zo laat ook Chris Kuijpers, secretaris-generaal van het ministerie van VRO, die de publicatietijdens het congres in ontvangst nam, weten. Hij benadrukt dat de urgentie is doorgedrongen op het ministerie maar geeft ook aan dat het toevoegen van nieuwe instrumenten rondom grondbeleid – zowel ambtelijk als politiek – ingewikkeld is. Kuijpers wijst op de experimenteerregeling in de Omgevingswet, die het mogelijk maakt om tijdelijk van de Omgevingswet en enkele andere daarin genoemde wetten af te wijken. Op die manier kunnen nieuwe instrumenten kleinschalig worden toegepast.

Wim Oosterwijk, wethouder in Barneveld en lid van de stuurgroep van Vitale Vakantieparken, ziet daar wel heil in en stelt voor via de experimenteerregeling op vier of vijf parken pilots te gaan draaien. Voorzitter van diezelfde stuurgroep Henk Lambooij (burgemeester van Putten) vult aan: “Wetgeving is écht de stok achter de deur. Dit helpt ons ook bij handhaving. We moeten het mes zodanig slijpen dat we er ook echt wat mee kunnen. Uiteindelijk hebben goedwillende exploitanten er zelf ook baat bij als er duidelijke afspraken gelden: zowel publiek- als privaatrechtelijk.”

Kennis blijven delen

Voordat er een landelijke regeling in gang gezet kan worden, is het noodzakelijk om aan te blijven tonen dat deze regelgeving breed toepasbaar en relevant is. Het is daarom belangrijk om domein- én contextoverstijgend kennis uit te blijven wisselen en op die manier de gedeelde behoefte en -boodschap aan het Rijk aan te blijven scherpen.