Waalwijk pioniert met brede welvaart als kompas voor bedrijventerreinen

Ruimtelijk-economische profielschets

Waalwijk is een stad die draait op bedrijvigheid. Met meer banen dan inwoners en een economische omvang van ruim 3,3 miljard euro, heeft de gemeente een bijzondere positie in de regio. De stad staat bekend om haar sterke familiebedrijven, zoals Mandemakers en Van Haren, maar ook om de vele middelgrote en kleine ondernemingen die lokaal stevig geworteld zijn. Daarnaast heeft Waalwijk zich ontwikkeld tot een logistieke hotspot in Midden-Brabant, met grote distributiecentra die zowel nationaal als internationaal opereren. De gemeente heeft hierdoor een stevige onderhandelingspositie. Toch is de vraag in de afgelopen jaren nadrukkelijk gesteld: hoe kan de gemeente deze economische kracht inzetten voor de samenleving als geheel, zonder dat dit ten koste gaat van leefbaarheid, duurzaamheid en toekomstbestendigheid?

Het antwoord op die vraag wordt gezocht in de ontwikkeling van Haven 8 Oost, de laatste grote locatie voor nieuwe bedrijvigheid in Waalwijk. Vanwege een netto oppervlak van 48,5 hectare heeft dit terrein een strategische waarde en een bovenregionale rol voor de logistieke sector. Tegelijkertijd is de maatschappelijke discussie over grootschalige logistiek steeds kritischer geworden. Zorgen over horizonvervuiling, mogelijke uitbuiting rondom arbeidsmigratie en de druk op de woningmarkt maken dat er weinig draagvlak is voor een traditioneel beleid van ‘zoveel mogelijk dozen neerzetten’. De gemeente koos daarom bewust voor een andere koers: nieuwe bedrijvigheid wordt voortaan op deze specifieke locatie niet alleen beoordeeld op economische meerwaarde, maar op het totale maatschappelijk rendement. Zoals Nico Sommen (strategisch adviseur economie gemeente Waalwijk) het verwoordde: “Bij pionieren hoort ook risico nemen. Het geeft veel energie, maar soms bedenken we ook wel eens honderd redenen om het niet te doen.”

Van bbp naar brede welvaart

De stap die Waalwijk zet sluit aan bij een bredere beweging in Nederland: de verschuiving van economische groei als dominantste doel naar het streven naar brede welvaart. Brede welvaart gaat niet alleen over inkomen en werkgelegenheid, maar ook over zaken als gezondheid, veiligheid, sociale samenhang, duurzaamheid en de aantrekkelijkheid van de leefomgeving. Voor Waalwijk betekent dit een fundamentele heroriëntatie. Het gaat niet langer alleen om hoeveel bedrijvigheid er kan worden gehuisvest, maar vooral om de vraag welke bedrijvigheid past bij de toekomst van de stad en de regio.

Om dit concreet te maken, liet de gemeente door PON & Telos een gebiedskompas ontwikkelen. Dit instrument bracht de prestaties van Waalwijk op diverse brede welvaartsindicatoren in kaart, vergeleken met andere Nederlandse regio’s. Het beeld was tweeledig: de gemeente scoort bovengemiddeld goed op indicatoren als werk, wonen en duurzame energie. Maar de analyse liet ook kwetsbaarheden zien. De scores op gezondheid, onderwijs, sociale samenhang en biodiversiteit hadden een lagere score. Juist daar liggen dus kansen voor verbetering, en juist daar kan bedrijventerreinontwikkeling een verschil maken. Zoals een wethouder het tijdens het totstandskomingsproces zei: “We willen niet alleen nieuwe bedrijven binnenhalen, maar ook iets teruggeven aan de stad en haar inwoners.”

Drie prioriteiten als ruggengraat

Op basis van het gebiedskompas en intensieve gesprekken met raad en college zijn drie prioriteiten benoemd die richting geven aan de ontwikkeling van Haven 8 Oost.

• Allereerst moet er worden geïnvesteerd in mobiliteit en bereikbaarheid. De huidige afhankelijkheid van de auto voor de werkgelegenheid op het bedrijventerrein zorgt voor verkeersdruk en uitstoot, terwijl duurzame alternatieven zoals het ov nog onvoldoende zijn ontwikkeld. Bedrijven die zich willen vestigen op Haven 8 Oost worden daarom nadrukkelijk uitgedaagd om met slimme oplossingen te komen, zoals collectieve shuttles, mobiliteitshubs of het benutten van de nieuwe insteekhaven voor vervoer over water.
• De tweede prioriteit is het versterken van de kleefkracht van Waalwijk: het vermogen om jong talent aan te trekken en vast te houden. Dat betekent dat de verbinding tussen onderwijs en arbeidsmarkt sterker moet worden gemaakt. De gemeente wil daarom inzetten op leer-werktrajecten, stages en praktijkonderwijs in samenwerking met onderwijsinstellingen. Bedrijven krijgen de kans om zich te profileren als innovatieve en aantrekkelijke werkgevers, terwijl jongeren zicht krijgen op concrete loopbaanmogelijkheden in hun eigen regio.
• De derde prioriteit betreft het verblijfsklimaat. Haven 8 Oost moet meer worden dan een plek om te werken; het moet ook bijdragen aan een aantrekkelijke en gezonde leefomgeving. Dat betekent aandacht voor groen en ecologie, recreatieve routes voor wandelen en fietsen, en voorzieningen die het welzijn van werknemers verhogen, zoals sport- en horecavoorzieningen. Ook de verbinding met de stad en de omliggende kernen moet worden versterkt, zodat het terrein geen geïsoleerde enclave wordt maar een integraal onderdeel van Waalwijk.

Van criteria naar creativiteit

Het bijzondere van de Waalwijkse aanpak is dat de gemeente bedrijven en ontwikkelaars niet alleen toetst op deze brede welvaartsdoelen, maar hen ook actief betrekt bij de uitwerking ervan. In plaats van een dichtgetimmerd lijstje eisen, kiest de gemeente voor een uitnodigende benadering. “We willen er geen afvinklijstje van maken,” aldus Michel Antens (concernadviseur strategie gemeente Waalwijk). “Het gaat erom dat bedrijven creatief meedenken en bijdragen aan de bredere opgaven waar we als stad voor staan.”

Dat betekent dat bedrijven die een kavel willen, worden gevraagd om ideeën en oplossingen aan te dragen die passen binnen de prioriteiten en de zogeheten knock-outcriteria. Naast de al genoemde mobiliteits- en verblijfsdoelen gaat het daarbij bijvoorbeeld om deelname aan een collectieve energiehub, het leveren van een bijdrage aan klimaatadaptatie of het voeren van goed werkgeverschap. Op die manier ontstaat er een uitdagend selectieproces, waarin maatschappelijke waarde de doorslag geeft.

Publieke regie en governance

Om te zorgen dat deze ambities ook daadwerkelijk worden waargemaakt, kiest Waalwijk nadrukkelijk voor publieke regie. Het college heeft eind 2024 besloten om de aanpak vast te leggen in een uitgiftestrategie die zowel juridisch houdbaar als bestuurlijk gedragen is. Daarin wordt onder meer geregeld welke selectie- en uitgiftecriteria gelden, hoe de beoordelingsprocedure verloopt en welke rol een onafhankelijke kwaliteitscommissie krijgt in het adviesproces.

Belangrijk is dat Haven 8 Oost niet alleen een lokale casus is, maar ook een pilot voor de regio. Binnen het afsprakenkader bedrijventerreinen Hart van Brabant 2025–2030 wil Waalwijk met deze aanpak een voorbeeldfunctie vervullen. Daarmee laat de gemeente zien dat bedrijventerreinontwikkeling veel meer kan zijn dan het uitgeven van kavels aan de hoogste bieder: het is een kans om brede welvaart daadwerkelijk tastbaar te maken.

Voorbeeldfunctie voor Nederland

De keuzes van Waalwijk passen in een bredere maatschappelijke discussie over de rol van bedrijventerreinen. In een tijd van schaarste aan ruimte, energie en arbeid, en een groeiend debat over de negatieve externe effecten van grootschalige logistiek, is het essentieel om scherpere keuzes te maken. Waalwijk laat zien dat dit kan: door publieke regie te voeren, duidelijke maatschappelijke prioriteiten te stellen en bedrijven uit te dagen om meerwaarde te leveren die verder gaat dan alleen werkgelegenheid.

Of, zoals een betrokken bestuurder het zei: “Doen wat je gewend bent is gemakkelijk, maar we moeten juist de stap zetten naar een andere praktijk. Het is spannend, maar ook noodzakelijk.” Daarmee is Waalwijk een koploper die kan dienen als een inspiratiebron voor andere gemeenten die voor vergelijkbare keuzes staan.