Het gezicht van het Haarlemse Garenkokerskwartier

Het gezicht van het Haarlemse Garenkokerskwartier
Eigen initiatief, actief burgerschap en sociaal ondernemerschap zijn booming. Deze beweging van zelforganisatie van onderop creëert een nieuwe ecologie voor stedelijke ontwikkeling. Hoe kansrijk en waardevol zijn tijdelijke (netwerk)arrangementen en de inzet van initiatiefnemers in de praktijk? We vroegen het Baud Schoenmaeckers, de drijvende kracht achter het Seinwezen, mede-initiator van de Haarlemse buurtcoöperatie Duurzaam Garenkokerskwartier en het Seinwezen project Stichting Stadsgarage.

Hoe ontstond het idee om een oude NS-loods om te bouwen tot een broedplaats voor buurt en bedrijven?

“Ik kende deze voormalige werkplaats van de Nederlandse Spoorwegen (NS) uit 1915 al enige tijd. Al in de jaren negentig vestigde ik me er met mijn communicatiebureau. In 2007 ging het van de NS over naar BOEI. Drie jaar later ben ik met BOEI gaan praten om het inmiddels vervallen industrieel erfgoed te verduurzamen, zowel energetisch als sociaal maatschappelijk. Aanvankelijk dacht ik dat de Triodosbank laaiend enthousiast zou zijn over mijn plan. Dat was een volstrekt verkeerde gedachte. Ik heb toen in drie maanden tijd met informal investors de centen bij elkaar gekregen. In ruil voor een mooie rente, vond ik uiteindelijk 37 partijen, waarvan inmiddels tien buurtbewoners, bereid te investeren in dit project. Wat hielp was dat we al snel met een paar mensen de buurt erbij betrokken en buurtbewoners ervan wisten te overtuigen dat zij konden meebepalen wat we allemaal met dat prachtige pand in onze buurt konden doen. Een gebouw zien als ontmoetingsplek kan enorm bijdragen aan de sociale cohesie in een wijk en het tegengaan van vereenzaming.”

Wat was de kern van het plan?

“We wilden het oude industriële pand allereerst energiezuiniger maken. Met andere woorden: het energielabel moest van G naar B. Hiervoor werden alle ramen (draadglas, met gaten) vervangen door dubbel glas, het platte dak bedekt met twintig centimeter isolatie en sedum en het schuine dak aan de buitenkant geïsoleerd en geschikt gemaakt voor zonnepanelen. Tegelijkertijd wilden we meer een sociaal-maatschappelijke functie krijgen. Mede dankzij de inzet van buurtcoöperatie Duurzaam Garenkokerskwartier is het nu een inspirerende plek waar buurtbewoners kunnen werken, vergaderen en elkaar kunnen ontmoeten. Enkele succesvolle evenementen van de buurtcoöperatie zijn de maandelijkse concerten in het Seincafé, de regelmatig terugkerende Buurtsoep en Zaaiwezen, een gemeenschappelijke moestuin op het terrein rondom het pand.”

Voor niets gaat alleen de zon op. Welk verdienmodel ligt hieraan ten grondslag?

“Het Seinwezen verhuurt zes vaste kantoorruimtes en drie vergaderruimtes. Uit die inkomsten worden rente en aflossing aan de investeerders betaald. Daarnaast genereren we omzet met onze culturele evenementen. Bijkomend voordeel is dat we die evenementen ook inzetten als marketingtool: daarmee vergroten we de zichtbaarheid van het Seinwezen en de bekendheid van de buurtinitiatieven.”

De buurtcoöperatie is een coöperatieve vereniging waar de bewoners betalen voor hun lidmaatschap. “Ook halen we met de coöperatie inkomsten uit de zonnepanelen en proberen we nieuwe verdienmodellen uit. Als eigen bedrijf past de coöperatie bovendien in de filosofie van Stichting Doen. Met die bijdrage kunnen we allerlei activiteiten organiseren. Tot slot investeren we een deel van de opbrengsten van de zonnecollectoren in het maken van een professionaliseringsslag van onze duurzame activiteiten.”

Welke rol speelde de gemeente Haarlem bij de totstandkoming van buurtcoöperatie Garenkokerskwartier en de Stadsgarage?

“Bij de start van elk project of initiatief probeer ik altijd te achterhalen of er raakvlakken zijn met het beleid van de gemeente. De verbouwing van het pand was een directe aanleiding om aansluiting te zoeken met het programma Haarlem energieneutraal in 2030. Zodoende opende wethouder Cora-Yfke Sikkema in 2015 officieel ons collectieve zonnestroomdak, een initiatief van de buurtcoöperatie waarbij 24 bewoners het recht van opbrengst kopen van één of meer panelen. Voor stichting Stadsgarage is dit is een mooie opmaat naar het realiseren van zestien collectieve zonnepanelendaken in 2016.

Daarnaast organiseerden we tussen 2012 en 2015 samen met de gemeente masterclasses over duurzaamheid. Overigens werkt zo’n samenwerking niet alleen omdat het initiatief goed is, maar ook omdat de gemeente er belang bij heeft. Inmiddels gaan we nog een stap verder en bekijken we hoe we de oude woningen kunnen verduurzamen. Zo ontstond zelfs een nieuwe club: de Haarlemse huizenaanpak. Vanuit de buurtcoöperatie is hier een lokale, iets lichtere variant voor het Garenkokerskwartier opgezet, Buurman en Buurman geheten.”

Hoe belangrijk blijkt de inzet van initiatiefnemers voor het succes van deze initiatieven?

“Er zijn altijd mensen nodig die de kar willen trekken en tomeloos veel energie hebben om er echt iets van te maken. Want het grootbrengen van initiatieven voltrekt zich niet zonder slag of stoot. Het is dus belangrijk dat deze koplopers kunnen omgaan met tegenslagen. Minstens zo belangrijk is dat het soms wat langer duurt om een initiatief tot bloei te laten komen. Zelf ben ik van nature een ongeduldig mens, maar hier zag ik al snel dat sommige zaadjes tijd nodig hebben om te ontkiemen. Een van de grootste investeerders zei onlangs tegen me: ‘het is goed dat er nu een financieel adviseur is, maar ik ben blij dat er geen was toen je hieraan begon.’ Met andere woorden: maak je plannen niet alleen langs een Excell-sheet, maar ga ook op avontuur. De kunst is om mensen die niet tot de koplopers behoren, toch bij het project te betrekken. Zo is het succes van de buurtcoöperatie te danken aan de inzet van de bewoners uit het Garenkokerskwartier.”

Wat zijn opvallende resultaten of producten die voortkomen uit de stadsgarage?

“De stadsgids en de Haarlemse methode zijn twee concrete producten van het Seinwezen en het resultaat van jarenlange samenwerking met de gemeente. De Haarlemse methode gaat erover hoe we mensen kunnen betrekken bij bewonersinitiatieven of kunnen interesseren voor het energievraagstuk. We ontdekten bijvoorbeeld dat we mensen kunnen mobiliseren als we inspelen op hun specifieke behoeften en verlangens. Dan kun je ze in de slipstream nog wel eens meenemen voor geheel andere onderwerpen. Dat is ook de basis van de Haarlemse methode. Hoewel: in sommige gevallen blijkt ook dat je soms van deur tot deur moet gaan. Daarin hadden vooral de initiatiefnemers een aanjagende functie.”

Wat zouden andere gemeenten en initiatiefnemers hiervan kunnen leren?

“Binnen een gemeente zijn in de eerste plaats ambtenaren nodig die graag willen. Die net zo enthousiast zijn als de bewoners die zo’n initiatief aanjagen. Ambtenaren die niet altijd de regie willen houden, maar een goede facilitator willen zijn. We hebben de mond vol van de veranderende rol van de gemeente. Dit betekent wat mij betreft dat ze zich constructief afvraagt wat ze kan betekenen, in de vorm van financiering of de inzet van een trainee. Mijn oproep aan gemeenten is daarom vooral: denk mee. Andere benodigdheden: een locatie in de buurt die fungeert als ontmoetingsplek en frontrunners die in staat zijn andere buurtbewoners aan te moedigen.”