Zet bewoners zelf aan het roer van de zorg
Column: Karakus in de wijk
Wonen en zorg: het is en blijft een lastige combinatie. Niet dat het onlogisch is om de verbinding te leggen. Integendeel: die is juist uitermate gewenst, gezien de toename van het aantal ouderen in de samenleving, de wens om iedereen zo lang mogelijk zelfstandig te laten wonen, de decentralisaties in het sociaal domein, en de daarmee gepaard gaande kostendruk op tal van publieke voorzieningen op het gebied van zorg en welzijn. In de woonomgeving zijn de noodzakelijke maatregelen nodig, zodat iedereen op het juiste moment van de juiste zorg kan worden voorzien.
Hoe anders is de realiteit. Iedereen kent wel iemand in zijn omgeving die de gevolgen van de mismatch tussen zorg en wonen aan den lijve ondervindt. De mantelzorger die een groot deel van zijn tijd bij een zorgbehoevende verblijft, maar daarvoor wordt gestraft via een korting op toeslagen en/of uitkeringen. De omgeving van de manisch-depressieve buurman, die dagelijks overlast ondervindt omdat er voor de begeleiding van zijn zelfstandige wooncarrière onvoldoende zorgbudget beschikbaar is.
Maar ook de woningcorporatie, waarvan de handen wettelijk zijn gebonden terwijl steeds meer huurders in meer of mindere mate zorg of ondersteuning nodig hebben. En de zorginstelling, die gedwongen is om marktconform te handelen en dus geneigd is te kiezen vanuit financiële motieven, ook als daar het belang van de patiënt niet direct mee is gediend. En daartussendoor manoeuvreren de wijkteams, kampend met een teveel aan taken en een tekort aan budget.
Waarmee ik overigens niets ten nadele van de professionals gezegd wil hebben. Want of het nu de wereld van het wonen of die van zorg en welzijn is: in beide sectoren en bij alle betrokkenen staat de intentie om het goed te doen en waar nodig de problemen ook samen op te lossen voor op het netvlies. Maar het wrange is dat de samenwerking in de huidige opzet regelmatig spaak loopt.
De oorzaak is terug te voeren naar de stelsels die onvoldoende op elkaar aansluiten, waardoor er sprake is van uiteenlopende en soms zelfs tegenstrijdige financiële prikkels en conflicterende belangen, die in de praktijk tot organisatorische problemen en stagnaties leiden. Juist nu de overheid steeds verder decentraliseert en een groter beroep doet op de zelfredzaamheid en participatie van haar burgers, is de urgentie om in te grijpen hoog.
Omdenken is nodig om uit deze impasse te komen. Alleen al omdat gemeenten dit vraagstuk niet alleen kunnen oplossen. Maak de mensen in buurten en wijken echt zelf verantwoordelijk voor de levering van adequate zorg aan huis en in de omgeving, en trek daar ook het benodigde geld voor uit. Betrek ze bovendien bij de sociale, maatschappelijke en gezondheidsproblemen die mensen in hun omgeving ondervinden en stel ze in staat daarvoor ook zelf oplossingen aan te reiken. Beloon zorginstellingen en welzijnsinstanties als die hun diensten zo goed en zo goedkoop mogelijk aanbieden en voorkom dat ze voor hun goede gedrag gestraft worden met een inkrimping van het beschikbare budget voor de jaren erna. Geef woningcorporaties weer meer mogelijkheden om ook op sociaal-maatschappelijk gebied voor hun huurders en de buurt te kunnen acteren. En zo kan ik nog wel even doorgaan.
De discussie over de vorm kunnen we naar mijn mening vrij snel beslechten. Steun lokaal maatschappelijke en actieve burgers, ondernemers en initiatieven die dit gedachtengoed op grote schaal willen bewijzen. Ik juich daarom van harte het initiatief toe tot oprichting van maar liefst 500 wijkcoöperaties in Nederland. Een nieuwe organisatievorm, gericht op zelforganisatie van en collectief eigenaarschap door bewoners, (sociale) ondernemers en wijkpartners. Met andere woorden: van onderaf organiseren in plaats van bovenaf. Met een wijkcoöperatie die namens de bewoners zorgdiensten inkoopt en eigen activiteiten ontplooit, gericht op meer sociale samenhang, gezondheid, zelfzorg en participatie in een buurt of wijk. De wijkcoöperatie is kortom de institutionalisering van de kracht van de lokale gemeenschap en biedt daarmee de bewoners een plaats aan tafel, waar tot voor kort alleen de verzekeraars, overheid en aanbieders van zorg en welzijn aanschoven. Wijkcoöperaties bundelen immers de vraag van bewoners namens diezelfde bewoners en beïnvloeden zodoende niet alleen het aanbod maar ook de kosten daarvan.
De buurt zelf aan het roer bij de bepaling van de voorzieningen die haar bewoners nodig hebben: als het systeem zo wordt aangepast, is een belangrijke horde op weg naar de inclusieve samenleving pas echt genomen.