Werkenden met financiële problemen, hoe krijg je er zicht op?

Een groot aantal mensen zit financieel klem. En dat zijn niet alleen mensen zonder werk. Ook werkenden hebben te maken met financiële problemen. Bijvoorbeeld omdat zij te weinig uren maken of een laag tarief hanteren als zelfstandige. Maar ook door omstandigheden buiten het werk kunnen mensen in geldnood raken. Voor gemeenten is het belangrijk om deze groep (tijdig) te bereiken en waar mogelijk te ondersteunen. Wat kunnen werkgevers hierin betekenen? En waar kun je als gemeente zelf rekening mee houden?

Geldzorgen

Veel mensen hebben zorgen over geld. Volgens onderzoek van de Volksbank uit 2018 ligt een op de drie Nederlanders ’s nachts wakker door zorgen over het kunnen betalen van hun rekeningen. Het gaat niet alléén om mensen met weinig inkomen, maar deze groep is wel oververtegenwoordigd. In 2017 waren er iets meer dan 666.000 volwassenen met een inkomen onder het niet-veel-maar-toereikend criterium. Bijna 220.000 van hen hadden wel betaald werk als belangrijkste eigen inkomensbron. Werkenden vormden dus een derde van de totale groep arme volwassenen.

Er zijn twee hoofdoorzaken voor armoede onder werkenden: ze maken weinig uren, óf hanteren een laag tarief als zelfstandige. Maar ook door omstandigheden buiten het werk kunnen financiële problemen ontstaan. Werkgevers krijgen vaak pas laat zicht op geldproblemen van hun personeel. Voor gemeenten is het belangrijk om werkenden met financiële problemen te bereiken en waar mogelijk te ondersteunen. Werkgevers vormen voor gemeenten een mogelijke ingang om hen te bereiken.

Werkgevers

Volgens het Nibud heeft 62 procent werkgevers te maken met personeel met financiële problemen. Vaak zijn werkgevers pas op de hoogte van die schulden als er een deurwaarder verschijnt of als er loonbeslag wordt gelegd. Dat laatste gebeurt alleen bij serieuze betalingsproblemen. Voordat het zo ver komt hebben mensen vaak al grote financiële problemen. De werkgever is er pas laat in het proces bij betrokken en heeft dus weinig kansen om de problematiek te verminderen. Een werkgever is al snel 13 duizend euro per jaar kwijt aan een werknemer met financiële problemen die voltijds werkt en een modaal salaris verdient. Dat zit in afname van de productiviteit, hoger ziekteverzuim en de verwerking van het loonbeslag.

Betrokkenheid werkgevers

Niet alle werkgevers reageren hetzelfde op de problematiek. Door de projectleider Financieel fitte werknemers van het ministerie van Financiën worden drie categorieën werkgevers genoemd:

• een categorie voelt zich maatschappelijk betrokken, vindt het belangrijk iets voor zijn werknemers te betekenen als zij schulden hebben;
• een tweede groep wil graag signalen herkennen omdat zij zich realiseren dat het zakelijk iets oplevert (werknemers met schulden zijn minder productief en vaker ziek);
• een derde groep zegt: waarom is het mijn probleem?

Hoewel er ook werkgevers zijn die zich minder gelegen laten liggen aan de schulden van hun werknemers, staan de meeste werkgevers welwillend tegenover het ondersteunen van hun personeel bij financiële problemen. 80 procent van de werkgevers wil werknemers met geldproblemen zelfs graag ondersteunen (Van der Schors en Schonewille, 2017). Meer dan de helft van de werkgevers onderneemt al concrete activiteiten om financiële problemen bij werknemers te voorkomen. Toch heeft 80 procent van de werkgevers geen beleid gericht op ondersteuning van werknemers met financiële problemen. Dat zijn vooral de kleinere werkgevers. Grote en middelgrote werkgevers hebben vaker wel beleid. Sommige werkgevers instrueren hun leidinggevenden over hoe zij financiële problemen bij werknemers kunnen herkennen en hebben afspraken gemaakt over concrete hulpverlening.

Er worden door werkgevers tal van externe partijen genoemd die door hen worden ingeschakeld bij de hulp aan werknemers met geldzorgen, zoals: arbodienst, bedrijfsarts, UWV, gemeentelijke schuldhulpverlening, Nibud, financieel adviseurs, budgetcoaches, schuldhulpmaatje en accountants. Daarnaast proberen werkgevers intern ook werknemers te helpen, bijvoorbeeld door ze meer uren te laten werken, overuren uit te betalen, beter betaalde diensten te laten draaien of een voorschot verstrekken.

Werknemers

Veel werknemers vinden schulden een privékwestie en ervaren vaak schaamte. Werkgevers hebben vaak juist het idee dat de werknemer de eerste stap moet zetten. Werknemers met schulden hebben niet altijd overzicht over de omvang van de schulden.​ Daarnaast hebben werknemers vaak geen concreet beeld van de hulp die de werkgever kan bieden. De werkgever zien zij in eerste instantie niet als sparringpartner bij het verhelpen van schulden.

Mogelijke maatregelen voor werkgevers

• De werkgever kan signalen herkennen en optreden als goede verwijzer. Het is heel belangrijk dat werknemers goed op de hoogte zijn van de mogelijkheden om het gesprek aan te gaan over geldzorgen. Het helpt als de werkgever zoveel mogelijk de schaamte hierover wegneemt. Dit kan bijvoorbeeld door samen met een deskundige (bijvoorbeeld een budgetcoach) vast te stellen op welke wijze werknemers het beste geïnformeerd kunnen worden over de mogelijkheden voor hulp.
• Als werkgever is het goed om vast te stellen welke hulp je wilt bieden in bepaalde gevallen.
• Hiervoor zijn verschillende instrumenten beschikbaar, Geldfit test, een financiële signaallijst (Mesis) of de TipTrack app (AWVN). Medewerkers downloaden deze apps op hun smartphone en kunnen zo, anoniem en onherleidbaar in kaart brengen hoe ze ervoor staan op het gebied van onder andere geld, gezondheid en ontwikkeling. ​Werkgevers kunnen verwijzen naar een financieel adviseur (soms wordt de helft van deze kosten betaald door de werkgever en komt de helft uit inzetbaarheidsbudget). Of adviesgesprekken aanbieden met een budgetcoach bij ‘life events’. Hebben mensen hun administratie niet op orde, moeite met het begrijpen van brieven of geen overzicht van inkomsten en uitgaven? Dan kan een werkgever verwijzen naar vrijwilligers zoals Schuldhulpmaatje, Humanitas, Geldfit, LSTA, Kandoor en de Fikks app.

De verschillende soorten werkgevers vragen een andere benaderingswijze en boodschap als je ze als gemeente wilt betrekken bij het voorkomen en beperken van schulden. Het kan zijn dat een werkgever nog ambivalent is of juist al gemotiveerd, maar alleen maar op zoek naar mogelijkheden. Het is belangrijk om daarbij aan te sluiten.

Dit kan een gemeente doen om gedragsbewust beleid te maken voor het bereiken van werkenden met financiële problemen:

• In welke sectoren verwacht je een grotere kans op werknemers met schulden (uit onderzoek blijkt, thuiszorg, schoonmaakbranche)? Breng deze met verschillende organisaties in kaart.
• Verstrek informatie aan werkgevers over doorverwijzen en licht ze voor.
• Vertel daar zeker ook bij wat de effecten van chronische financiële stress zijn op werknemers.
• Zijn de regelingen goed in beeld, ook bij werkgevers? Maak gebruik van de flyer met tips (Financieel fitte werknemers*).
• Welke werkgevers kunnen als ambassadeur fungeren voor andere bedrijven?
• Stel werkbemiddeling en scholing open voor niet-bijstandsontvangers.