“Werk aan een participatieve democratie en zorg ervoor dat je aansluit bij wensen in de wijk”
Een kleine greep uit de lessen van de Community of Practice ‘Democratische besluitvorming aardgasvrije wijken’.
De overgang naar aardgasvrije wijken is een van de grootste opgaven waar gemeenten de komende jaren mee te maken krijgen. En om deze transitie voor elkaar te krijgen moeten zij vele besluiten nemen, bijvoorbeeld over alternatieven voor aardgas. Maar hoe zorg je er als gemeente voor dat deze besluitvormingsprocessen ook zo democratisch mogelijk verlopen? Daarover gingen gemeenten, bewoners, provincies, energiecoöperaties, belangenorganisaties en netbeheerders afgelopen jaar in gesprek in een Community of Practice. Samen formuleerden zij belangrijke lessen die helpen bij de invulling van een democratisch besluitvormingsproces. Binnenkort publiceren we alle lessen, maar omdat de ontwikkelingen snel gaan en de vraag naar informatie groot is, hierbij een kleine greep uit wat gemeenten kunnen doen. Het werken aan een participatieve democratie bijvoorbeeld, en het aansluiten bij wensen van burgers of sociale opgaven.
De overgang naar aardgasvrije wijken vraagt om verschillende keuzes en besluiten van een gemeente, in samenspraak met partijen als het Rijk, netbeheerders, woningcorporaties en investeerders. Over investeringen in woningen en gebouwen, over het moment waarop wijk geen aardgas meer kan gebruiken en keuzes voor alternatieven voor aardgas. Tegelijkertijd grijpt de energietransitie in tot achter de voordeur van zeven miljoen huishoudens en heeft het impact op het dagelijks leven van ons allemaal. Het is daarom van belang dat bewoners zeggenschap ervaren over wat er gaat gebeuren en dat zij meedenken over die besluiten of er positief tegenover staan. Zo niet dan kan dit tot grote onvrede leiden. Als de processen democratisch verlopen, zijn mensen meer geneigd om een besluit te steunen, ook als ze het er niet mee eens zijn, bijvoorbeeld omdat het collectief de beste oplossing biedt. Zolang er maar een goed proces (transparant, open, eerlijk, duidelijke spelregels) aan vooraf is gegaan (procedurele rechtvaardigheid). Bovendien zijn er diverse trends die erop wijzen dat bewoners ook een bijdrage willen leveren. Mensen zijn bijvoorbeeld hoger opgeleid, mondiger, beter geïnformeerd en nemen minder aan van een overheid dan in het verleden. Bewoners geven zelf aan meer invloed te willen op zaken die hun directe leefomgeving beïnvloeden. Zij zijn, mede door ICT-ontwikkelingen en globalisering, beter dan vroeger in staat om in alle domeinen zelf oplossingen te vinden en initiatieven te ontplooien. Bovendien hebben sommige bewoners, maar zeker ook andere partijen, veel kennis en ideeën over dit vraagstuk. Soms meer dan de gemeenteraad.
Een vitale lokale democratie
Het is dan ook geen verrassing dat een van de belangrijkste lessen uit de Community of Practice gaat over het belang van het werken aan een participatieve democratie. Een vitale lokale democratie is namelijk meervoudig. Er is dan sprake van zowel representatieve democratie (een stem in vier jaar, besluitvorming in gemeenteraad met politieke partijen) als vormen van participatieve democratie. De gemeenteraad zou bijvoorbeeld een besluit kunnen nemen over een voorkeur voor een vervangende warmtebron in een transitievisie warmte. Maar hier gaat een participatief democratisch proces aan vooraf waarin zij de ideeën en zorgen van inwoners meenemen en bekijken welke rol inwoners en andere partijen zoals coöperaties kunnen vervullen. In het besluitvormingsproces moeten de verschillende individuele belangen van deze partijen en bewoners worden afgewogen tegen collectieve belangen (gemeentelijk- of wijkniveau). Overheidsregie is vermoedelijk nodig om (ook juridisch) knopen door te hakken, de transitie betaalbaar te houden en te kiezen voor de beste oplossing voor het collectief. Binnen de participatieve democratie is het van belang om een samenwerkingsrelatie aan te gaan met bewoners en andere partijen. Met daarin vertegenwoordigers van verschillende groepen, en mensen met verschillende expertises en belangen. Ga met hen in gesprek over ideeën en zorgen over de transitie en denk ook samen na over wat collectief de beste oplossing is.
Sluit aan bij wensen en sociale opgaven
Om goede invulling te geven aan het participatieproces en de betrokkenheid van bewoners te vergroten, is het cruciaal om aan te sluiten bij mogelijkheden en wensen van bewoners in een wijk. Iedere wijk en iedere wijkbewoner heeft andere behoeften, mogelijkheden en expertise. Het is belangrijk om daar als gemeente inzicht in te hebben. Het kan dan gaan om wensen voor het participatieproces zelf of over de leefomgeving. Kijk bijvoorbeeld ook naar aanhakingspunten zoals de noodzaak tot het vervangen van de riolering en het aanpakken van andere (sociale) opgaven. Als bewoners bijvoorbeeld zien dat hun leefomgeving verbeterd wordt, is de kans groter dat ze vervolgens willen meedenken over de energietransitie. Ga dus in gesprek met de wijkbewoners: op welke manier willen zij betrokken worden? Vraag ze wat hun wensen zijn voor de wijk, en kijk daarbij breder dan alleen de energietransitie. Ook hiervoor geldt: probeer verschillende groepen hierbij te betrekken, spreek niet alleen met de mensen die voorop lopen. Zoek bewoners bijvoorbeeld op daar waar zij al bij elkaar komen, werk met ambassadeurs in de wijk of richt een online omgeving in waar bewoners informatie kunnen vinden. Om een beetje grip te krijgen en structuur aan te brengen in dit participatieproces kunnen wijkanalyses en/of wijktypologieën uitkomst bieden. Wijkanalyses worden bijvoorbeeld gebruikt in Nijmegen in Duurzaam Hengstdal en Platform31 werkt samen met partners aan een innovatieve manier om data-gedreven wijktypologieën te maken.
CoP: ‘Democratische besluitvorming naar aardgasvrije wijken’
In deze Community of Practice werkt Platform31 samen met onder meer gemeenten die deelnemen aan de Green Deal Aardgasvrije wijken, provincies, bewoners, energiecoöperaties, belangenorganisaties en netbeheerders aan besluitvormingsvraagstukken rond de energietransitie. De resultaten en lessen uit deze Community of Practice delen we met iedereen, zodat deze gebruikt kunnen worden, ook bij vraagstukken rond andere complexe opgaven.
Binnenkort publiceren we alle lessen die we ophaalden uit deze Community of Practice.
