Wat werkt in … opvang en aanpak van verwarde personen

Datum: 31 mei 2018, 12.30-16.30
Locatie: Portaal, Utrecht

Woningcorporaties merken dat er in hun complexen steeds meer overlast voorkomt van personen met verward gedrag. Een goede aanpak is nodig om de leefbaarheid op peil te houden en het welzijn van huurders te waarborgen. Maar wie zijn ‘personen met verward gedrag’ eigenlijk? En wat kunnen corporaties doen om deze problematiek op te vangen? Tijdens de themabijeenkomst van Wat Werkt in de Wijk bespraken de aanwezigen zowel preventieve als curatieve aanpakken.

Dé persoon met verward gedrag?

De aanwezige gemeente- en corporatiemedewerkers beamen dat zij een toename van de problematiek zien. Dit heeft mogelijk te maken met het ‘passend toewijzen’, waardoor steeds meer kwetsbare huurders geconcentreerd komen te wonen in dezelfde, relatief goedkope, woningcomplexen. Ook de extramuralisering in de zorg en de verminderde instroom naar zorginstellingen zouden aan de toename bij kunnen dragen.

Vanuit haar expertise op het gebied van wonen en zorg gaf Susan van Klaveren (Platform31) een introductie op het thema. De ‘persoon met verward gedrag’ is van oorsprong een politieterm, die wordt gebruikt om een restcategorie aan te duiden. Het aanjaagteam Verwarde Personen van de VNG hanteert de volgende definitie: ‘’Mensen die de grip op hun leven (dreigen te) verliezen, waardoor het risico aanwezig is dat zij zichzelf of anderen schade berokkenen.’’ Het gaat om een gemêleerde groep van mensen met onder meer psychische problemen, een licht verstandelijke beperking, verslavingsproblematiek of dementie. Verwarring is niet noodzakelijkerwijs een staat van zijn, maar kan ook een fase in het leven van een individu zijn. Deze kan door levensproblemen getriggerd worden, maar kan in sommige gevallen ook weer verholpen worden of vanzelf overgaan. Daarnaast is ook niet iedere verwarde persoon een gevaar. Sommigen kennen veel persoonlijk leed maar veroorzaken geen overlast voor anderen.

Bouwstenen voor een sluitende aanpak

Om het aantal meldingen van verward gedrag te laten dalen, heeft het Rijk de taskforce ‘Aanjaagteam verwarde personen’ ingericht. Dit team heeft een sluitende aanpak ontwikkeld, bestaande uit negen bouwstenen (zie figuur 1, klik hier voor meer uitleg en een animatiefilmpje). Het Schakelteam personen met verward gedrag, de opvolger van het Aanjaagteam, faciliteert de implementatie van de sluitende aanpak door lokale en regionale overheden. Alle gemeenten dienen de aanpak voor oktober 2018 te hebben geïmplementeerd, maar het Schakelteam heeft al aangegeven dat dit geen haalbare kaart is.

Los daarvan is een nauwe samenwerking wenselijk tussen de gemeente (afdelingen wonen en zorg), zorginstellingen en corporaties . Elke partij kan vanuit de eigen rollen en verantwoordelijkheden bijdragen aan een goede omgang met mensen met verward gedrag.

Corporaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het signaleren en melden van problematiek. Denk aan verwaarlozing, een sociaal isolement, overlast of vervuiling. Hoe er met deze signalen wordt omgegaan verschilt per corporatie en ook per gemeente, zo bleek tijdens de bijeenkomst. In sommige gevallen melden corporaties bij een meldpunt van de gemeente, in andere gevallen schakelen zij een zorginstantie in die namens de corporatie het gesprek met de betreffende huurder aangaat. Er zijn ook gevallen bekend waar medewerkers van een corporatie en zorginstelling samen dit gesprek aangaan. Afspraken zijn nodig over wie dan het stokje overpakt.

Ook kunnen corporaties een rol spelen bij preventie van verward gedrag. Een belangrijke eerste stap daarin bestaat uit een inventarisatie van de stand van zaken in de complexen. Het data-instrument de WoonZorgwijzer kan corporaties hierbij helpen en ook de Beheer Intensiteit Kaart van Staedion (zie verder) is daarbij een nuttig instrument. Een voorbeeld van een goed lopende samenwerking komt uit Apeldoorn. Hier geeft de gemeente twee jaar zorggarantie en een terugvaloptie voor het geval dat de huurder in de reguliere woning niet goed kan aarden. Een vereiste voor deze afspraken is wel dat de terugvaloptie in de praktijk te realiseren is. Dit is, gezien de lange wachtrijen voor intramurale instellingen, niet altijd een vanzelfsprekendheid, zo geven de deelnemers aan. Zij benadrukken ook dat afspraken op papier soms heel mooi zijn, maar de werkelijkheid weerbarstig. Dat maakt een continue gesprek tussen samenwerkingspartners over de afspraken, het elkaar (durven) aanspreken en het eventueel aanscherpen of aanpassen van de afspraken nodig.

Interventies

Ook bespraken de deelnemers een aantal interventies – zowel preventief als curatief van aard – die van waarde zijn voor het verbeteren van de leefsituatie van mensen met verward gedrag (en daarmee bijdragen aan een betere leefbaarheid in het complex):

• Meterkastkaart. Deze kaart hangt in de meterkast van de huurder en vermeldt de contactgegevens van zowel de corporatie als van de zorginstelling, waar in het geval van incidenten contact mee opgenomen kan worden.
• Crisiskaart. Deze kaart beschrijft hoe er gehandeld moet worden wanneer de betreffende persoon zich in crisis bevindt: wie moet er ingeschakeld worden en welke zorg is er nodig? Deze informatie is, met toestemming van de huurder, ook bij de corporatie bekend.
• Intensiveren van sociaal beheer. Dit kan zowel helpen om problematiek te voorkomen, als om misstanden eerder in beeld te krijgen.
• Gemengd wonen. Door vragende en dragende bewoners bewust te mengen kunnen positieve effecten ontstaan en wordt de concentratie van verwarde personen voorkomen.

De Beheer Intensiteit Kaart

Het BIK-instrument van Staedion helpt de corporatie om te monitoren welke problemen er spelen in haar complexen en welke inzet nodig is. Tevens biedt het handvaten om de effectiviteit van toegepaste interventies te toetsen. Het instrument geeft daarmee een meer overkoepelende blik op complexen waar problematiek van verwarde personen voorkomt: hoe is de kwaliteit van leven, en welke andere problemen spelen er? Doordat verschillende bronnen van gegevens naast elkaar gelegd worden, ontstaat een objectiever beeld van de problematiek. Het is daarmee mogelijk om complexen onderling te vergelijken en om te bezien of een interventie effect heeft gesorteerd door de voor- en nameting met elkaar te vergelijken. Op die manier faciliteert de BIK ook een intern reflectiemoment en een verantwoording voor de inzet van middelen omtrent de aanpak van verwarde personen. Ook leidt het instrument tot gesprekken over welke medewerker bij welk complex wordt ingezet (inzet op basis van competenties en kennis).

Sociaal programma Overvecht

Corporatie Portaal werkt aan een fysieke én een sociale aanpak in de Utrechtse wijk Overvecht. In deze wijk zijn veel meldingen van verward gedrag en is een grote instroom van kwetsbare personen. Om een beter leefklimaat en de wijk te realiseren heeft de corporatie de aanpak Leefstijl 2.0 opgezet. Portaal gaat zo veel mogelijk in gesprek met zittende huurders om de situatie in de complexen in beeld te krijgen en het vertrouwen in de corporatie te versterken. Daarnaast handhaaft de corporatie sterker op negatieve factoren en verkent het de mogelijkheden om de balans tussen kwetsbare en kansrijke bewoners te verbeteren. Hiervoor heeft het twee middelen op het oog. Ten eerste kan er gestuurd worden op mutatie van bijvoorbeeld ouderen of grote gezinnen, door hen te begeleiden bij het vinden van passende huisvesting. Daarnaast wordt er gezocht naar methoden om zittende bewoners een rol te geven bij het instromen van nieuwe huurders.

Gemengd wonen in Nieuwegein

Het oude gemeentehuis van Nieuwegein wordt getransformeerd naar een locatie voor gemengd wonen. In deze locatie, waar in totaal 250 woningen komen, worden verschillende doelgroepen bewust gemengd gehuisvest. Het gaat onder meer om statushouders en uitstromers uit GGZ-instellingen. Door deze doelgroepen te mengen met speciaal geselecteerde reguliere huurders, hoopt Portaal de overgang van intra- naar extramuraal soepel te laten verlopen. Bewoners spelen een rol bij het (vroegtijdig) signaleren van problematiek bij andere huurders en geven dit door aan de sociaal beheerder. Portaal onderzoekt of deze rol van huurders in het nieuwe complex kan worden versterkt/doorontwikkeld.

Wondermiddelen…

bestaan in de omgang met personen met verward gedrag helaas niet. Het vereist een continue waakzaamheid van corporaties en een goed afgestemde samenwerking. Daarnaast blijkt dat personen met verward gedrag vaak onevenredig over corporatiebezit verdeeld zijn, waardoor de problematiek zich concentreert in bepaalde extra kwetsbare complexen.