In het dichtbevolkte Nederland is een gebrek aan ruimte een blijvend probleem. Dit kan iedereen die zich tijdens spitsuur over het wegennet van de Randstad begeeft beamen. Om dit probleem te verlichten zijn technische en fysieke oplossingen te bedenken. Maar mogelijk kunnen ook gedragsmaatregelen leiden tot een efficiëntere omgang met schaarse ruimte. In het wetenschappelijke SURF-project U-SMILE testen onderzoekers of verhandelbare spitsrechten effectief zijn om files te bestrijden. De inzichten uit dit onderzoek zijn ook relevant voor partijen die zich bezighouden met andere aan schaarste gerelateerde vraagstukken, zoals parkeren.
Marktplaats
Het concept van de verhandelbare spitsrechten is een voor de overheid budgetneutrale maatregel. Het spoort weggebruikers aan tot gedragsverandering door een innovatieve combinatie van positieve en negatieve financiële prikkels. Het werkt als volgt: voor elke spitsrit op een bepaalde weg of in een bepaald gebied krijgt een weggebruiker een ‘recht’. Weggebruikers krijgen een afgemeten aantal rechten toebedeeld. Deze rechten zijn onderling verhandelbaar. Een gebruiker die vaker tijdens spitstijd wil rijden, moet rechten bijkopen. Een gebruiker die juist rechten overhoudt, kan deze verkopen. Weggebruikers worden op die manier beloond voor gedrag dat maatschappelijke meerwaarde oplevert – namelijk het mijden van de spits. Weggebruikers die toch vaker in de spits rijden moeten weliswaar rechten bijkopen van andere gebruikers, maar profiteren van het feit dat ze voor een deel van de dagen rechten hebben ontvangen, en van het feit dat anderen hun gedrag aanpassen. Zij worden ‘betaald’ in een kortere reistijd. Omdat de gebruikers onderling handelen, is dit instrument voor de overheid budgetneutraal: er is geen netto geldstroom tussen de wegbeheerder en weggebruikers.
Slim omgaan met schaarste
Deze denkwijze kan ook uitkomst bieden voor andere, aan schaarste gerelateerde, vraagstukken, zo schrijft Erik Verhoef (Vrije Universiteit). Zo kan het introduceren van verhandelbare parkeerrechten een oplossing zijn voor het gebrek aan parkeerplaatsen in grote steden. Het leidt in ieder geval tot minder hoge kosten voor de autobezitter dan het verhogen van de parkeertarieven, omdat het een slimme gedragsprikkel inbouwt. Mensen die in staat zijn om hun auto elders te parkeren of geen auto hebben, houden hier een leuk zakcentje aan over. Autobezitters die wel op de begeerde plekken willen parkeren, hoeven minder lang te wachten en kunnen extra rechten kopen, in aanvulling op de rechten die zij van de gemeente krijgen.
