Tool brengt woon-zorgopgave in beeld

“Gemeenten vragen corporaties al jaren naar hun visie op wonen en zorg: hoe gaan zij inspelen op de opgaves die op ons afkomen als gevolg van vergrijzing en extramuralisering? Ouderen moeten en willen steeds langer zelfstandig blijven wonen én gemiddeld worden ze ook ouder. Daardoor wonen steeds meer senioren die afhankelijk zijn van een loophulpmiddel of verpleegzorg thuis, in niet optimaal toe- en doorgankelijke woningen. Omdat dit leidt tot steeds meer schrijnende situaties moet nú gehandeld worden”, aldus Michel Brauns, werkzaam bij Wonen Zuid. Hij ontwikkelde met adviesbureau Questan de tool Wonen en Zorg in Balans.

Door Lydia Sterrenberg

Met deze tool is de geschiktheid van de woonvoorraad in de wijk Donderberg in Roermond in kaart gebracht en vergeleken met een prognose van de vraag naar geschikte woningen. De tool geeft een beeld van de woon-zorg opgave van de toekomst en geeft een basis voor prestatieafspraken van gemeente, corporaties, zorgpartijen en huurders over de gewenste voorraad. Inmiddels wordt de tool door meerdere gemeenten gebruikt.

Urgentie woonzorgopgave

Gemeenten en corporaties staan voor een grote woonzorgopgave. Nederland vergrijst, veel verzorgingshuizen zijn gesloten en steeds meer mensen blijven tot op hoge leeftijd thuis wonen. Er zijn in Nederland 1,3 miljoen 75-plussers, in 2040 zijn dat er ongeveer 2,5 miljoen. Om de groeiende groep ouderen zo lang mogelijk zelfstandig te laten wonen, moeten er voldoende geschikte woonzorgcombinaties komen. Corporaties zien al langer problemen en schrijnende situaties, bijvoorbeeld van ouderen die de deur niet meer uit kunnen vanwege problemen met de toegang, of die het binnenshuis niet meer goed redden omdat hun huis niet geschikt meer is voor de rolstoel of zorg thuis. Ze dreigen te vereenzamen, depressief te worden, hun conditie verslechtert en komen ten val, heel vaak met de dood of ernstig letsel als gevolg. Brauns: “We kunnen het voor ouderen beter en veiliger maken als we zorgen voor geschikte woningen. Die zijn er onvoldoende. Om dat aan te pakken moet je weten hoe het nu gesteld is met het woningaanbod en het vergelijken met wat er nu en straks nodig is (de vraag). Om deze vraag en aanbod in beeld te brengen hebben wij de tool Wonen en Zorg in Balans ontwikkeld. Vervolgens hebben we de voorraad van de wijk Donderberg in Roermond als pilot genomen om de waarde van deze tool inzichtelijk te maken. “

Hoe werkt de tool Wonen en zorg in Balans?

De tool onderscheidt vier categorieën woningen:

• woningen die geschikt zijn voor mensen die een wandelstok nodig hebben,
• voor mensen met een rollator,
• voor mensen met een rolstoel en
• voor mensen die afhankelijk zijn geworden van verpleegzorg.

De beoordelingscriteria zijn gebaseerd op het sterrensysteem van het kenniscentrum Bouw Advies Toegankelijkheid (BAT). “Dat is pragmatisch, realistisch en gebaseerd op 30 jaar kennis en feedback van gebruikers”, aldus Brauns. “In overleg met BAT hebben we voor onze tool de categorie rollator bewoonbaar toegevoegd. Dat was nodig om aanbod en vraag tegen elkaar af te kunnen zetten.” Je kunt als gebruiker kiezen of je een beslisboom wilt gebruiken of een interactieve woningplattegrond om de geschiktheid van woningen en complexen te bepalen. Beiden helpen medewerkers van corporaties met jarenlange kennis van en ervaring met de woningportefeuille vrij eenvoudig en snel vanachter het bureau vast te stellen in welke categorie een woning past. Brauns: “Soms zijn daarbij woningplattegronden en informatie over de directe omgeving via Google Maps nodig als basis voor de exercitie met de beslisboom. Bij Wonen Zuid hebben we onze portefeuille laten inventariseren door collega’s van de wijkteams. Per wijkteam van ongeveer 2.000 woningen was daar maximaal vier uur voor nodig.“

De beslisboom geeft snel inzicht in welke categorie een woning past. Brauns: ”Aspecten waarop verwacht mag worden dat woningen daarop als eerste ‘afvallen’ zijn als eerste opgenomen in de beslisboom. Een startvraag is bijvoorbeeld: is er een lift in een flatgebouw of kun je alleen maar met een trap omhoog? Is dat laatste het geval dan kan iemand met een wandelstok er nog wel wonen, maar valt de woning af voor gebruik door mensen met een rollator of rolstoel. Dan hoef je de overige eisen niet verder te beoordelen en is de analyse voor dit type woning snel afgerond. Als je deze beslisboom voor de corporatiewoningen en zelfstandige seniorenwoningen van zorgpartijen in de wijk gebruikt, levert deze uiteindelijk een overzicht van aantallen beschikbare (huur)woningen per categorie in die wijk. Omdat alle partijen eenzelfde methodiek hanteren, spreken we allemaal dezelfde taal en is het ook mogelijk om gezamenlijk de opgave te bepalen. Zodat elkaars schaarse middelen zo efficiënt mogelijk kunnen worden ingezet.”

Match vraag & aanbod

Om de huidige en toekomstige vraag naar levensbestendige woningen te bepalen, wordt in de tool gebruikt gemaakt van een prognosemodel. Hierin worden gegevens over huishoudens naar leeftijd, kengetallen over minder mobiliteit, inkomens en etniciteit op een slimme manier gecombineerd. Om de geschiktheid van woningen inzichtelijk te maken is gebruik gemaakt van de (iets aangepaste) systematiek van BAT. Brauns: “Maar corporaties en zorgpartijen kunnen het aanbod ook op een andere manier in beeld brengen. Als ze er maar op lokaal niveau voor kiezen om allemaal met dezelfde systematiek te werken.”

Als vraag en aanbod tegen elkaar worden afgezet, zoals dat voor onder andere Donderberg is gebeurd, zie je of er een mismatch is voor de categorieën. De vraag is dan wat je gaat doen: sturen op de vraag, aanpassen van woningen, nieuwbouw? Het liefst bespreek je dit alles met alle partijen in een gemeente of regio: corporaties, gemeenten en zorgorganisaties, aldus Brauns, want het zal gezamenlijk gefinancierd moeten worden.

“Inmiddels hebben we door een kostencalculatiebureau ook een overzicht van investeringen laten maken van de maatregelen voor aanpassingen aan woningen die nodig zijn om aan de eisen uit het BAT te voldoen. Hiermee kunnen we een schatting maken van de kosten om een woning te upgraden. Dit soort financiële gegevens zijn nodig als je een keuze moet maken, bijvoorbeeld tussen nieuwbouw of aanpassingen. Vervolgens kun je met betrokken partijen, dus corporaties, gemeente, zorgpartijen afspraken vastleggen over wie welk deel van de opgave en op welke manier voor zijn rekening neemt. Dat kan in lokale en regionale prestatieafspraken – met dan wat mij betreft ook de handtekening van de zorgpartners.“