Thuis in de wijk met tien werkafspraken

In Amsterdam willen de gemeente, woningcorporaties en zorgaanbieders kwetsbare groepen met een urgente woningvraag binnen drie maanden een passende, reguliere woning aanbieden met zorg op maat. Om dit te bereiken hebben de partijen samen met Cliëntenbelang en de Huurdersvereniging Amsterdam tien werkafspraken opgesteld en dat leidt tot mooi resultaat. Procesbegeleider Conny Heemskerk vertelt over de totstandkoming en het succes van de aanpak.

“Je kunt veel beter werken aan herstel en regie over het eigen leven als je een eigen woonplek hebt. Dat is de overtuiging van de gemeente en zorgaanbieders en het leidend principe achter het gemeentelijk Koersbesluit Thuis in de Wijk, Maatschappelijke Opvang en Beschermd Wonen”, vertelt Conny Heemskerk. “En ze vormen ook de basis voor de Tien Werkafspraken Thuis in de wijk die door de zes Amsterdamse woningcorporaties, zorgaanbieders, maatschappelijke organisaties, verschillende afdelingen en stadsdelen van de gemeente Amsterdam en andere betrokken partijen zijn opgesteld.”

De werkafspraken, aangevuld met een gezamenlijk overlastprotocol, maken over en weer duidelijk wat woningcorporaties, zorgaanbieders en cliënten van elkaar verwachten bij het zelfstandig wonen in de wijk. Door de intensieve samenwerking tussen de verschillende partijen krijgt de kwetsbare burger een betere kans om zelfstandig te wonen in een reguliere huurwoning. En het werkt: in 2017 wilde de gemeente Amsterdam 1.850 corporatiewoningen voor kwetsbaren realiseren en dat is met 1.823 corporatiewoningen bijna gehaald. “We zijn trots op dat resultaat”, zegt Cathelijn Groot, beleidsadviseur bij de Amsterdamse Federatie van Woningcorporaties. “Medewerkers van woningcorporaties vinden het fijn om in samenwerking met zorg onze huurders beter te kunnen ondersteunen.”

Een heldere basis

De Tien Werkafspraken waren volgens procesbegeleider Heemskerk hard nodig. “De rollen en verantwoordelijkheden zijn veranderd; professionals zelf dragen meer verantwoordelijkheid en de gemeente heeft eerder een regierol. Nu zoeken we in directe samenspraak met de cliënt naar een passende woning. Daarvoor kijken de zorgaanbieder en de woningcorporaties naar de wensen, het profiel, de woning en de buurt. Is in het portiek geen overlast? Past dit bij het netwerk en de wensen van de cliënt? We houden bijvoorbeeld rekening met het steunnetwerk en de locatie van een eventuele dagbesteding.”
Volgens Heemskerk leiden de Tien Werkafspraken tot een meer succesvolle uitstroom. “De plaatsing wordt beter afgewogen en gebeurt eerst via intermediaire verhuur. Dan staat het huurcontract van de zelfstandige woonplek eerst op naam van de zorgaanbieder die de cliënt ondersteunt. Vanaf de start is voor de cliënt helder wat hij of zij moet realiseren – denk aan schulden inlossen of invulling van de dag – om de woning op eigen naam te krijgen; het ‘omklappen naar een huurcontract op eigen naam’. Afspraken over wonen en goed nabuurschap stellen de woningcorporatie, zorgaanbieder en cliënt samen op en worden minimaal jaarlijks besproken. Ook het besluit tot omklappen wordt samen genomen.”

In 5 stappen naar 10 werkafspraken

In januari 2017 kwamen vertegenwoordigers van de gemeente, zorgaanbieders en woningcorporaties bijeen om een eerste aanzet tot de werkafspraken te maken. “Vanaf het begin was helder dat we tien werkafspraken gingen maken en dat die in december klaar moesten zijn”, vertelt Heemskerk. “Dat zorgde voor vaart, commitment en duidelijkheid.” De leidende principes werden na vaststelling vormgegeven in een mooi boekje dat werd verspreid onder alle betrokken partijen. Daarna volgden vijf themabijeenkomsten, telkens met een wisselende samenstelling, om per thema de leidende principes uit te werken in werkafspraken. “Daarbij werd echt op uitvoeringsniveau besproken wat je van elkaar nodig hebt en wat mogelijk is. Soms kom je dan wel tot heftige discussies, wat logisch is door de veranderde rollen en verantwoordelijkheden. Je moet dan het grotere verhaal scherp houden: waarvoor doen we het?”
Een tweede boekje met tien werkafspraken in concept was de vierde stap. “Opnieuw hebben we dit bewust mooi vormgegeven”, vertelt Heemskerk. “Dat geeft een gevoel van trots over wat we al bereikt hebben. Bovendien maakt dat de toon een stuk serieuzer en het helpt de betrokken partijen bij de communicatie richting de eigen achterban. De drukkosten zijn minimaal en de vormgeving gebruik je ook bij het definitieve product, dus die minimale extra kosten zijn het waard.”
Uiteindelijk zijn de werkafspraken goedgekeurd door alle partijen in de stuurgroep van het programma Huisvesting Kwetsbare Groepen en bestuurlijk geaccordeerd door de bestuurders van de woningcorporaties, de zorgaanbieders en de drie betrokken Amsterdamse wethouders. “En in 2018 gaat de opgebouwde samenwerking verder met een gezamenlijk Implementatieteam, waarbij zorgaanbieders en corporaties zelf de regie weer meer naar zich toetrekken.”

Korte lijnen aanleggen

Volgens Heemskerk is het proces naar de uiteindelijke Tien Werkafspraken belangrijker dan de afspraken zelf. “De kracht van deze methode is de samenwerking. Alle partijen hebben samen bedacht hoe ze het wilden aanpakken en wat een goede manier van werken is. De gemeente heeft het niet bepaald, maar de professionals uit de praktijk. Die bottom-up benadering zorgt voor draagvlak en voorkomt beleidsmatige discussies die je later moet vertalen naar de praktijk. Daarbij hebben de partijen elkaars werelden veel beter leren kennen en begrijpen ze veel beter elkaars uitgangspunten en mogelijkheden. Zorgaanbieders en woningcorporaties zoeken elkaar op, komen zelf tot een passende match en kunnen eventueel sneller ingrijpen. Dit proces helpt elkaar makkelijker te vinden.”

Heemskerk heeft veel lof voor de woningcorporaties en zorgaanbieders: “Het is een hele klus om het werkproces in eigen huis hierop aan te passen. En het vraagt blijvende aandacht. De werkafspraken betekenen dat je het verhaal telkens opnieuw moet vertellen en collega’s moet meenemen: waarom doen we dit? Waarom is een goede dossieropbouw en het goed nalezen van een overlastprotocol zo belangrijk? In een jaar zijn we tot die tien werkafspraken gekomen, maar het traject daarna is een flinke opgave die iedereen vol aangaat. En met overtuiging, want de voordelen voor cliënt, buurt en medewerkers zijn duidelijk.”

Niet kopiëren en plakken

In opdracht van de gemeente Amsterdam werkt Heemskerk met woningcorporaties, zorgaanbieders en andere betrokken partijen nu ook aan tien werkafspraken voor de aanpak van overlast en ernstige vervuiling. Ook wordt de aanpak steeds meer verbreed, bijvoorbeeld als kapstok voor de jeugdzorgaanbieders. Daarnaast kloppen inmiddels ook andere gemeenten aan. “Verschillende woningcorporaties werken ook buiten Amsterdam en willen graag deze manier van werken daar terugzien.” Een mooi compliment voor Heemskerk die deze werkmethode bedacht. “Maar”, zo benadrukt de procesbegeleider, “het heeft geen zin om deze werkafspraken gewoon over te nemen of aan te passen. Het is de kunst om het proces zo te organiseren dat de werkafspraken een eigen verhaal worden van de partijen zelf. Zij moeten deze veranderopgave de komende jaren zelf willen dragen. Dat vraagt betrokkenheid vanaf de start, zodat het waarom van de verandering duidelijk is.” Ook heeft Heemskerk een praktische tip: “Zorg ook voor een heldere procesplanning voor alle betrokkenen – wanneer leveren we wat op en hoe ziet de besluitvorming eruit? Dat geeft de samenwerking het vertrouwen dat je nodig hebt.”