Structuur en potjes voor financiële gedragsverandering

Samen met de Helpdesk Geld van de gemeente Den Haag ontwikkelde adviesbureau Radar het ‘Maak er een potje van’-systeem. De basis van de aanpak is het bieden van structuur aan hun klanten die met financiële problemen bij hun aankloppen. In hun aanpak maakten zij gebruik van gedragsinzichten en een aantal uitgangspunten voor armoedebeleid. Adviseur David Sondorp vertelt over zijn ervaringen. “Ik zie dat de vooruitstrevende professionals nu een betere voedingsbodem hebben bij hun bestuur om zich meer te richten op gedragsbewust beleid.”

Lange tijd was het beeld in Nederland dat mensen met financiële problemen daar in de eerste plaats zelf verantwoordelijkheid voor moesten dragen. Maar de laatste tijd is het besef dat kennis over de mens en hun gedrag van belang is om effectief beleid en interventies te kunnen ontwikkelen sterk toegenomen. “We zien ook dat de aandacht voor gedrag toeneemt", vertelt David, "zowel bij gemeenten en (welzijns-) organisaties, als in de visie an sich. Ook diverse media waaronder het WRR-rapport, de publicaties van Rutger Bregman, de documentaire Schuldig, laten zien dat de tijdsgeest ernaar is. En dat steeds meer mensen het belang, en misschien wel de noodzaak, van inzetten op gedrag zien. Aan de andere kant vraag ik me af in hoeverre er echt sprake is van een ‘omslag’. Veel vooruitstrevende en progressieve professionals waren bijvoorbeeld al bezig met het inzetten op gedrag. Het probleem was dat zij hun vernieuwende visie vaak niet konden uitvoeren. Dat had onder andere te maken het systeem achter het domein Werk & Inkomen waarin de (zorg)professionals zich aan regels en procedures moet houden en er vaak niet werd uitgegaan van een menselijke maat. Maar ook binnen dit systeem neemt de aandacht voor gedrag steeds meer toe. En dat zorgt ervoor dat die vooruitstrevende professionals nu een betere voedingsbodem hebben bij hun directie of management om zich meer te richten op gedragsbewust beleid.”

Het ‘Maak er een potje van’-systeem

Samen met gemeente Den Haag ontwikkelde Radar het ‘Maak er een potje van’-systeem voor hun Helpdesk Geldzaken. De basis van de aanpak is het bieden van structuur aan hun klanten met financiële problemen. Zij kunnen gewoon binnenlopen. Cruciaal daarbij is het hebben van inzicht in eigen administratie en financiële zaken. David geeft een voorbeeld: “Iemand zit thuis vanwege een life-event zoals een scheiding of overlijden. Als een professional dan binnenkomt om te helpen met de financiële problemen, dan is de financiële administratie vaak een chaos. Daarin brengt de professional structuur: inkomsten en uitgaven worden naast elkaar gezet: wat komt binnen en wat geef je uit? Hieruit ontstond ook het idee om met verschillende potjes te werken. De bewoner heeft een rekening waarvan je dagelijkse dingen kunt kopen en een rekening en waarvan vaste lasten worden afgeschreven. Door op die manier met potjes te werken proberen we het gedrag van mensen te veranderen.”

Vier kernpunten van armoedebeleid

De aanpak van gemeente Den Haag en Radar kent vier kernpunten: preventie, pijnpunten wegnemen, herstellen wat er mis is gegaan en participatie. “Je merkt dat mensen iets meemaken dat heftig is en daardoor in de problemen komen (life-events). Als je er dan bovenop gaat zitten, kun je een hele hoop problemen voorkomen.” Op basis van de opdrachten in Den Haag en Amsterdam noemt David twee kansrijke mogelijkheden:

1. Inzetten op life-events (scheiding, overlijden, et cetera) en verborgen hulpvraag/vragen herkennen.
2. Brede netwerken opbouwen (denk aan gebedshuizen, schuldhulpverlening, sociale dienst, ondernemers, woningcorporaties, energiebedrijven). Dit kan voor doelgroepen die relatief moeilijk te bereiken zijn veel betekenen.

“Verder is het wegnemen van pijnpunten als gevolg van het leven in armoede belangrijk”, vertelt David. “Je merkt vaak dat mensen pijn voelen en met hun hoofd volledig bij één ding zitten. Pijnpunten gaan vaak over kleine, concrete, directe en helemaal niet zo dure (eerste) oplossingen. Maar door het pijnpunt weg te nemen creëer je vaak wel een mogelijkheid om echt door te dringen tot een persoon. Mensen schamen zich vaak enorm. Je moet laten zien dat er sprake is van een pijnpunt en dit pijnpunt vervolgens aanpakken. Dit werkt, aldus blijkend uit casussen uit de praktijk."

En ook participatie is cruciaal volgens David, mensen mee laten doen. Twee aspecten zijn daarbij belangrijk:

1. Groepsgerichte aanpak, collectief werken.
2. Gelijkgestemden of ‘lotgenoten’ in plaats van ‘klant’ versus hulpverlener.

“In onze aanpak met de gemeente Den Haag werken we in groepen met gelijkgestemden,"vertelt David. Het werkt als je te maken hebt met mensen die in dezelfde situatie zitten of zaten als jij, dezelfde ‘taal’ spreken, uit dezelfde buurt komen. Participatie werkt wel twee kanten op. Natuurlijk ligt de verantwoordelijkheid bij een individu om te participeren. Aan de andere kant, en dat geldt vooral voor de kwetsbare doelgroepen heeft de professional ook een verantwoordelijkheid. Sommige mensen kunnen(of willen) niet participeren en het is aan de hulpverlener om het toch te blijven proberen. Aanbellen, langsgaan, langs blijven gaan, daadwerkelijk bereidwilligheid tonen om te helpen. Hulp is vrijwillig, je kunt mensen niet dwingen. Maar als je door blijft gaan, kun je mensen erbij proberen te betrekken.”