Stadsdorp Elsrijk in Amstelveen, voorbereid op Voorzorg (burgerinitiatief)

Stadsdorp Elsrijk is een groene wijk waar relatief veel ouderen wonen, maar waar van oorsprong weinig voorzieningen aanwezig zijn. Het is tegelijkertijd een wijk waar mensen onderling veel activiteiten ontplooien. Dat begon al in 2013. Toen kwamen er enkele bewoners bij elkaar die samen de wens uitspraken om er in de wijk meer voor elkaar te willen zijn. Ze wilden activiteiten organiseren om elkaar makkelijker te kunnen vinden, te leren kennen en te helpen. Omdat deze vorm van zelfredzaamheid van bewoners past bij het beleid van de gemeente Amstelveen was de gemeente bereid hulp te bieden bij het verwezenlijken van de plannen.

Project: Uit VOORzorg, een participatief actieonderzoek samen vormgegeven met oudere wijkbewoners

Een van die plannen was een project dat gericht is op het welzijn van ouderen die langer zelfstandig thuis willen blijven wonen. De bewoners spraken hier als eerste over met een wethouder van de gemeente Amstelveen. Tegelijkertijd was deze wethouder ook in gesprek met het VUmc over een mogelijk onderzoek gericht op ouderen. De twee initiatieven werden aan elkaar gekoppeld en zo werd één en één drie. Het VUmc werd gevraagd om experts in te zetten voor de ondersteuning van het onderzoeksproject met als centraal thema ‘Organisatie van voorzorg voor en door de oudere bewoners van de wijk’. Twee vragen werden door de initiatiefnemers (onderzoekers, ouderen en vertegenwoordigers van de gemeente) geformuleerd die in de loop van het project een antwoord moesten krijgen:

1. wat verstaan de (oudere) bewoners onder voorzorg en;
2. hoe kan voorzorg een duurzame vorm krijgen in de wijk?

In december 2017 plaatste de wijkkrant een uitnodiging voor de bewoners om persoonlijk deel te nemen aan de projectgroep. De projectgroep werd samengesteld uit 10 bewoners van de wijk en één onderzoeker. Ouderen stelden zelf onderzoeksvragen op, benaderden zelf andere ouderen, interviewden hen en gezamenlijk kwam men tot uitvoering van de data-analyse.

Onderzoek van onderaf levert belangrijke inzichten op die relevant zijn voor de praktijk van alle dag

De projectgroep heeft gebrainstormd over het begrip voorzorg aan de hand van diverse sleutelwoorden, die door de deelnemers zelf zijn ingebracht. Denk bijvoorbeeld aan de begrippen als ‘informatievoorziening’, ‘veiligheid’, ‘buurtverbinder’, ‘zelfredzaamheid, ‘domotica’ en ‘hulp van kinderen’.

De meerwaarde van inbreng van ouderen zelf was dat zij als ervaringsdeskundigen ook met begrippen kwamen die voor een ‘jongere’ onderzoeker niet vanzelfsprekend zouden zijn. De deelnemers namen immers hun eigen situatie en ervaringen als voorbeeld. Zo kwamen ook impliciete thema’s aan bod, die in publieke discussies weinig genoemd worden, zoals ‘schroom of ijdelheid om hulp te vragen’, ‘hulp-mijden’, ‘camouflage/schone schijn’, ‘discriminatie’ en ‘angst’. Deze begrippen blijken een belangrijke rol te spelen in het welzijn van ouderen en hebben invloed op hun zelfredzaamheid.

Uit de interviews die projectgroepleden met wijkbewoners hebben gehouden, bleek dat het grootste deel van wijkbewoners weinig of niet nadenkt over het nemen van voorzorgsmaatregelen voor de situatie dat het fysiek minder goed zou gaan. Dit was geen vanzelfsprekend onderwerp om over te praten. Wanneer mensen nog een partner hebben, lijkt het niet urgent om het over dit onderwerp te hebben. In dat geval help je elkaar. Ook het juiste moment waarop je over dit soort zaken na zou moet denken is lastig te bepalen. Ondanks het feit dat het nemen van voorzorgmaatregelen geen prangend issue bleek, toonden de wijkbewoners wel belangstelling voor het thema. Conclusie: Mensen kunnen elkaar bewust stimuleren om over hun oude dag na te denken. Dit gesprek moet dan wel gefaciliteerd worden, want het komt niet vanzelf van de grond.

Resultaat: op een structurele manier meer aandacht voor het tijdig nemen van voorzorgsmaatregelen

Het project heeft zicht gegeven op hoe het onderwerp ‘voorzorgsmaatregelen’ leeft bij ouderen én het heeft een aantal concrete initiatieven tot stand gebracht. In Stadsdorp Elsrijk is een Voorzorgcentrum voor Ouderen gestart. Inmiddels houden medewerkers elke dinsdagmiddag een spreekuur waarin zij ouderen voorlichten over de mogelijke maatregelen die ze kunnen nemen. Daarnaast wordt een aantal keer per jaar een themabijeenkomst georganiseerd over bijvoorbeeld: Hoe maak je een testament? Wat is een euthanasieverklaring? Hoe richt je je huis in met het oog op de toekomst? Ook verschijnt er vier keer per jaar een bulletin waarin bewoners door bewoners worden geïnformeerd over thema’s die voor de doelgroep relevant zijn.

Nog belangrijke uitdaging: vergroten impact en het bereiken van de meest kwetsbaren

Stadsdorp Elsrijk bruist. Er vinden veel waardevolle initiatieven plaats die door een kleine kerngroep van wijkbewoners blijven bestaan. Door die initiatieven en ontmoetingen is de sociale cohesie in de wijk versterkt, en daarmee ook het informele ‘vangnet’ om langer zelfstandig thuis te kunnen blijven wonen.

Grote uitdaging is nu: Hoe kunnen de kwetsbare ouderen ook betrokken worden bij de initiatieven. Die mensen dienen zich niet vanzelf aan. Het vraagt extra inspanningen van de actieve bewoners om deze groep ook te betrekken. Om dit voor elkaar te krijgen, zoekt Stadsdorp Elsrijk de samenwerking met bijvoorbeeld de thuiszorg. Zorgorganisaties willen wel helpen met het bemiddelen tussen de wijk en de kwetsbaardere bewoners, maar daadwerkelijk meer samenwerken blijkt lastig. De privacy-regelgeving maakt dat zorgorganisaties de gegevens van cliënten niet kunt delen met de wijk. Ook hebben zij veel wisseling in personeel. Hiermee gaat er ook steeds opnieuw de kennis over cliënten die wel interesse zouden hebben om mee te doen weg. Er gaat nu een stagiaire aan de slag die op zoek gaat naar oplossingsrichtingen om wijkverpleegkundigen en de wijkbewoners meer met elkaar te laten samenwerken. Stadsdorp Elsrijk wil er voor iedereen zijn, hopelijk wordt met de samenwerking met professionele zorg ook diegenen bereikt die er wellicht het meest baat bij hebben.