School vol Energie renovatie: gebouwprestaties ‘zo goed als kan’, in plaats van ‘zo slecht als mag’
Toekomstbestendige, energieneutrale en gezonde basisscholen. Dat is volgens School vol Energie een haalbare kaart voor de vele verouderde basisschoolgebouwen in Nederland. In dit programma is een renovatiestrategie ontwikkeld die wat kosten betreft kan concurreren met nieuwbouw. Met dit concept wordt de school in korte tijd, buiten lestijden, gerenoveerd naar energieneutraal en gezond en zijn prestatie, beheer en onderhoud zeker twintig jaar gegarandeerd.
Vier consortia, van ontwerp- en bouwpartijen, hebben proposities ontwikkeld voor een specifiek type naoorlogse schoolgebouwen en staan klaar om die ‘op maat’ aan te bieden. Vier schoolbesturen en gemeenten onderzoeken met elkaar nieuwe vormen van samenwerken. Nu het programma in 2018 wordt afgerond, maken de experts van School vol Energie de balans op. In zeven brieven presenteren zij, ieder vanuit de eigen expertise, de belangrijkste lessen aan schoolbesturen, gemeenten, financiers, ontwerpers, bouwers en andere professionals in Nederland.
Felix van Gemen – hij ondersteunt opdrachtgevers en opdrachtnemers die aan de slag willen met prestatiegericht uitvragen – richt de vijfde brief aan opdrachtgevers, opdrachtnemers, architecten en adviseurs.
Beste opdrachtgevers, opdrachtnemers, architecten en adviseurs,
Gebouwen voor wonen, werken, leven gaan naar een nieuw niveau. En daarmee ook de omgeving waarin onze schoolkinderen leren en spelen. Programma’s als School vol Energie maken deze kwaliteitsslag mogelijk. Het draait bij School vol Energie om gezondheid en binnenklimaat, om de uitstraling en de onderwijsvisie, om goed gebruik en instandhouding van het gebouw. En om hoe dat alles bijdraagt aan beter onderwijs en tevreden gebruikers. School vol Energie is een innovatieprogramma, bedoeld om te komen tot betere kwaliteit van schoolgebouwen. Dat gaat verder dan NOM en verder dan een gemiddelde norm voor comfort in de zomer en de winter. De kwaliteit zoals voorgeschreven door de huidige wet -en regelgeving is feitelijk een ondergrens, maar wordt in de praktijk nog teveel gezien als ‘de lat’. Daardoor laten ontwerpers, bouwers en opdrachtgevers en nog veel liggen als het gaat goede prestaties van een gebouw. Het programma School vol Energie staat voor mij daarom voor: gebouwprestaties ‘zo goed als kan’, in plaats van ‘zo slecht als mag’.
Maar hoe kom je tot hogere kwaliteit? Centraal daarin staat de langjarige relatie die opdrachtgever en opdrachtnemer met elkaar aangaan. Van garantie tot aan de voordeur naar langjarige garantie en verantwoordelijkheid van de beloofde prestaties. Dat is voor alle partijen een stimulans om al in het ontwerpproces goed na te denken over de kwaliteit bij realisatie en in de gebruiksfase. De drie fasen ontwerp, realisatie en gebruik vormen een goed houvast voor de invulling van kwaliteitsborging. In alle drie de fasen zijn er diverse instrumenten die gebruikt kunnen worden om de kwaliteit te borgen. Het dragen van verantwoordelijkheid over de gebruiksfase gebeurt nog weinig. Maar eigenlijk is het heel logisch om dit als opdrachtgever en opdrachtnemer samen te willen! Na afronding van een bouwproject weet je beiden van de hoed en rand van een gebouw. Waarom dan niet gezamenlijk ook voor een goede exploitatieperiode zorgen?
Als partijen er met die intentie ingaan, wordt het ineens heel logisch om als aanbieder extra tijd en kennis te investeren in validatie tijdens het ontwerpproces en extra kwaliteitscontrole tijdens de bouw. Door goed te monitoren en zelf het onderhoud uit te voeren, kun je ook de prestatie garanderen.
En wat is dan die hogere kwaliteit? Zoals gezegd: er zijn allerlei normeringen en eisen waaraan minimaal voldaan moet worden. Maar wat vindt een opdrachtgever eigenlijk? In de praktijk wordt die vraag zelden gesteld en wordt een gevoel van ‘veiligheid en zekerheid’ ontleend aan bestaande regelgeving. “Het voldoet aan de eisen, dus het zal wel goed zijn.” Maar zijn die eisen wel goed genoeg? Passen ze bij de gebruikers? Wederom: gebouwprestaties ‘zo goed als kan’ of ‘zo slecht als mag’? Een belangrijk kwaliteitsaspect is bijvoorbeeld het zomercomfort. Iedereen die op school gezeten heeft, herkent het: benauwde en warme klaslokalen zodra de warmere maanden aanbreken. De eisen die hierover in regelgeving zijn opgenomen geven alles behalve de garantie van zomercomfort. Bovendien borgt wet- en regelgeving ook niets over het belang van een goede gebruikershandleiding. Terwijl de praktijk laat zien dat de prestatie van een gebouw altijd een combinatie is van een goed gebouw met een goede gebruiker. Zo ook natuurlijk bij het behalen van het gewenste zomercomfort. Als het concept mede gebaseerd is op zomernachtkoeling en het gebruik van zonwering, dan is het zaak als aanbieder een instructie en een handleiding te integreren in het ontwerp. En om te bedenken hoe je ervoor zorgt dat het ook daadwerkelijk wordt gedaan door de gebruiker. Daarmee bespaart je in de toekomst tijd en geld en het belangrijkste: het levert tevreden gebruikers op!
Ik begeleid opdrachtgevers in de dialoog met de opdrachtnemers om hun eigen gewenste kwaliteit te formuleren en ondersteun hen vervolgens om naar de gewenste kwaliteitsborging te vragen. Het is vaak verleidelijk om maar alvast te beginnen voordat je dit hebt vastgesteld, maar voor zowel opdrachtgever en opdrachtnemer is het op de lange termijn het beste om pas tot gunning over te gaan wanneer de kwaliteitsborging helemaal geregeld is.
Bij School vol Energie vragen we aanbieders om voor opdrachtgevers producten en diensten te ontwikkelen met een goede prijs/prestatie verhouding. En helpen we de opdrachtgevers om de juiste vragen te stellen. Een ‘u vraagt wij draaien’ bestek pas niet bij dit renovatieconcept. We dagen iedereen uit om mee te gaan in de prestatiegerichte aanpak. We hebben al een aantal koplopers die het aandurven. Maar voor een omslag in de prestaties van onze schoolgebouwen is veel meer nodig. Dus wie volgt?
Felix van Gemen
Meer informatie
School vol Energie is een onderdeel van de Green Deal Scholen. Het programma wordt uitgevoerd door onafhankelijk opererend team van adviseurs onder regie van Platform31.
Felix van Gemen ondersteunt opdrachtgevers en opdrachtnemers die aan de slag willen met prestatiegericht uitvragen. Voor School vol Energie heeft hij zich ingezet als expert Nul op de Meter en kwaliteitsborging.
