Ondersteuning en zorg op maat dichterbij door sociaal renoveren

Interview met Ellen van Beckhoven adviseur gezonde leefomgeving bij de gemeente Utrecht en Merlijn Meeus, sociaal procesregisseur bij Portaal

In Utrecht Overvecht staan meerdere grootschalige, hoogbouw renovatietrajecten op de planning. Zo ook een 180 voordeuren tellende flat met achter die voordeuren veelal kwetsbare bewoners. Een intensief renovatietraject is voor een deel van hen een flinke belasting. Daarom besloot woningcorporatie Portaal, samen met wijkpartners, het traject anders in te steken dan normaal. We spreken hierover met Ellen van Beckhoven werkzaam bij de afdeling wijken van de gemeente Utrecht en sociaal procesregisseur Merlijn Meeus van Portaal: ‘‘We gebruiken het momentum van de renovatie om het complex integraal te verbeteren: het doel is om de flat naast een nieuw jasje ook een sociale impuls te geven en daarbij de dagelijkse stress bij bewoners te verminderen.’’

In de betreffende flat is sprake van multi-problematiek. Bewoners kampen met schulden, armoede en gezondheidsproblemen: veel bewoners staan in de overlevingsstand. Daarnaast spreekt of leest niet iedereen de Nederlandse taal en er is sprake van ondermijnende criminaliteit. Een grootschalige renovatie vraagt ontzettend veel van huurders en zorgt zeker bij kwetsbare bewoners voor extra veel stress. Ongeveer 20 dagen lang wordt er verbouwd in huis en er is lang niet voor iedereen een logeerwoning beschikbaar. Portaal kiest er daarom voor om dit keer, naast een vastgoed gestuurd plan, ook volop te investeren in het versterken van de flat. Ze zorgen dat bewoners de juiste ondersteuning krijgen en investeren in veiligheid. Meeus beschouwt de renovatie als een kans: ‘‘We gebruiken deze renovatie nu om stress in het dagelijks leven van bewoners te verminderen én daarnaast de onrust rondom het renovatietraject te verkleinen.’’ Portaal beschouwt het sociaal renoveren zo ook als een vroegsignaleringsmodel. ‘‘We gaan vroegtijdig met bewoners in gesprek, zodoende weten we goed wat er achter de voordeur speelt en kan de corporatie een beter renovatievoorstel doen en bewoners beter begeleiden. Bewoners met problemen krijgen eerder passende ondersteuning.’’

Dat kan Portaal niet alleen. Ellen van Beckhoven van de gemeente Utrecht legt uit dat het sociaal renoveren traject wordt gevoed door alle betrokken partijen en instanties: ‘‘Veel aanpakken van de gemeente die spelen in Overvecht komen hier samen in één renovatietraject. De renovatie is het momentum om ervoor te zorgen dat bewoners de zorg en ondersteuning krijgen die ze nodig hebben.’’ Sociaal renoveren is één van de concrete kansen uit de brede wijkaanpak Samen voor Overvecht dat de gemeente Utrecht samen met stakeholders ontwikkelde. Het uitgangspunt hierbij: het koppelen van renovatie aan sociale ondersteuning en zorg op maat, zowel voor en tijdens renovaties. Portaal pakte dit halverwege 2019 op en deelde sociaal renoveren op in zes fasen. Dat zijn:

1. Verkennen: weten wat er speelt
2. Opbouwen: investeren in bewoners en portieken
3. Handhaven: zorgen voor schoon, heel en veilig
4. Renoveren (fysiek): draagvlak halen en uitvoeren renovatie
5. Anders toewijzen: sociale cohesie behouden en verbeteren
6. Beheren: nazorg, we blijven ter plaatse

De praktijk: van deur tot deur

Het traject in Overvecht bevindt zich nu in fase 1 en 2, ruim een jaar voordat de renovatie start. In fase 1 worden data verzameld van verschillende organisaties om antwoord te geven op vragen als: wat weten we al van de bewoners? Met welke partijen moet Portaal samenwerken om de problemen aan te pakken? In fase 2 gaan sociaal makelaars van stichting DOCK langs alle deuren om te kijken wat er daar speelt. DOCK zorgt ervoor dat bewoners waar nodig doorverwezen worden naar de juiste instanties en dat informatie bij het wijkteam terecht komt. Meeus legt uit wat het uitganspunt is: ‘‘Wanneer de renovatie van start gaat worden bewoners al op de juiste manieren met problemen geholpen, ze staan dan al wat sterker in hun schoenen.’’ Het gaat in deze gesprekken nadrukkelijk nog niet over het renovatietraject: dat doet Portaal zelf in een later stadium (fase 4). Ellen van Beckhoven benadrukt daarnaast dat DOCK zich ook richt op het vinden van mogelijkheden: ‘‘Het gaat niet enkel om het signaleren en aanpakken van problemen. We zetten ook nadrukkelijk in op het faciliteren van kansen. Als er bijvoorbeeld bewoners zijn die iets willen organiseren in de flat dan worden zij daarin ondersteund.’’ Op deze manier worden community building, ondersteuning op maat en de fysieke renovatie met elkaar gecombineerd.

Samenwerken

Meeus geeft aan dat het project staat of valt met commitment van de partijen in de wijk. De gemeentelijke loketten en welzijnsorganisaties staan klaar voor bewoners wanneer DOCK het signaal geeft. ‘‘We hebben afgesproken dat we bewoners van deze flat snel helpen; zo zorgen we ook dat het vertrouwen van huurders in de corporatie en gemeentelijke instanties groeit’’, vertelt Meeus. DOCK en Portaal hebben de intentie om regelmatig terug te koppelen wat ze tegenkomen in de wijk. Portaal stemt haar vervolgaanpak hier op af. Tegelijkertijd onderzoekt de Universiteit Utrecht wat de effecten van een renovatie zijn op het welzijn en de gezondheid van mensen. Dit wordt voor, tijdens en na de renovatie gemeten.

Veiligheid

Ook de afdeling handhaving van het Wijkbureau Overvecht gaat met extra inzet rondom de flat aan de slag, in nauwe samenwerking met de sociaal beheerder van Portaal. Er is sprake van ondermijnende criminaliteit, denk aan het dealen van drugs en illegale prostitutie. Deze criminaliteit wordt zichtbaarder (bewoners in kwestie doen de deur voor niemand open) nu de flat op de schop gaat. Van Beckhoven: ‘‘Ook vanuit de buurtaanpak zijn we hier als gemeente mee bezig, daar ligt dus weer de verbinding met het traject van Portaal.’’ Bij het handhaven hoort ook een fysiek aspect, legt Meeus uit: ‘‘De flat moet er netjes uit zien. We repareren gebroken ramen nog tot een dag voor de renovatie. Zo laten we zien dat we er voor bewoners zijn.’’

Nieuwe buren

‘‘We proberen op allerlei niveaus meer stabiliteit te brengen in de flat: het gebouw moet op orde zijn, criminaliteit wordt aangepakt en bewoners worden beter ondersteund’’, vertelt Meeus. Daarnaast zet Portaal ook hun huurbeleid strategisch in. Bij verhuizingen kijkt Portaal goed wie ze een woning toewijzen in de flat. Sterkere schouders zijn welkom. Meeus: ‘‘We doen dat vanuit het goede buur principe: bewoners die zich willen inzetten voor de flat krijgen voorrang. Dit blijven we doen na de renovatie.’’

De renovatie

70 procent van de bewoners moet toestemming geven voor renovatie, iemand die niets van zich laat horen stemt automatisch tegen. Het bereiken van bewoners is daarom stap 1, met een goed voorstel komen waar mensen mee instemmen is stap 2. Meeus denkt dat het langere voortraject hierbij helpt: ‘‘We krijgen nu een goed beeld van wie er wonen in de flat, welke problemen er spelen en welke kansen er liggen. Een deel van de problemen kunnen we ruim van te van tevoren al aanpakken samen met onze wijkpartners. Daardoor worden bewoners weerbaarder.’’ Met die kennis maakt Portaal een passende renovatieaanpak. Is een groot deel van de bewoners bijvoorbeeld werkloos, dan zijn veel mensen overdag thuis. Meeus: ‘‘Daar passen we dan het renovatieplan op aan en we bespreken met de aannemer hoe we daar mee om gaan. Op die manier hopen we toestemming van bewoners te krijgen en kunnen we huurders beter door de renovatie heen begeleiden.’’

Naderhand

Na afloop van de renovatie blijft Portaal met het goede buur-principe toewijzen. Daarnaast zetten ze in op het beheren van de flat en blijven ze samen met de gemeente en politie investeren in veiligheid. Na de Nigerdreef zijn andere flats aan de beurt. Het buurtteam Overvecht geeft aan: één zo’n intensief traject per jaar is wat we aankunnen. Per innovatietraject wordt gekeken in hoeverre een intensieve aanpak nodig is en wanneer het uitkomt om daar samen met onder meer de gemeente te starten.