Hoe de gemeente Utrecht data over corona verzamelt, duidt en vertaalt naar beleid

De coronacrisis stelt gemeenten voor grote opgaven. In maart 2020 was duidelijk dat er een grote epidemie aan zat te komen, maar onduidelijk wat die precies zou betekenen. Er was grote behoefte aan kennis en data over corona – de verspreiding daarvan en de gevolgen. Al snel besloot de afdeling Volksgezondheid in Utrecht om een gezondheidsexpert aan te trekken hiervoor. Gezondheidsexpert Sabina Super en adviseur gezondheidsverschillen en kansengelijkheid Mariël Droomers vertellen hun ervaringen.

De gemeente Utrecht werkt sinds 2015/2016 met een team van gezondheidsexperts die met data, kennis en informatie het beleid en de praktijk ondersteunen. Daarbij kijken ze niet alleen naar hoe het gaat met de gezondheid van Utrechters, maar ook naar ontwikkelingen in de onderliggende oorzaken van gezondheid zoals armoede, ruimtelijke ordening en sociale participatie. Toen kwam corona. “We besloten al snel dat er een expert bij moest komen die zich helemaal kan focussen op corona en gezondheid”, vertelt Mariël Droomers, GIDS-contactpersoon van de gemeente Utrecht en adviseur gezondheidsverschillen en kansengelijkheid. Want er was grote behoefte aan goede informatie en kennis om (bij) te sturen. “Denk aan data over hoe Covid-19 om zich heen greep, welke groepen in Utrecht het meest kwetsbaar zijn voor de gevolgen van Covid-19 en de maatregelen, en hoe we de mensen het best konden ondersteunen. Tegelijkertijd was er ook nog niet heel veel kennis. De vraag voor ons was dus ook: wat kunnen we wel aan kennis en data bieden?”

“Ik ben bij binnenkomst eerst gesprekken gaan voeren met collega’s”, vertelt Super. “Om een goed beeld te krijgen van waarmee ik collega’s kon helpen en ondersteunen. Dat was in de eerste plaats: het bundelen van kennis en informatie over de gevolgen van corona voor de gezondheid van Utrechters en het inzichtelijk maken van groepen inwoners die het hardst geraakt werden in hun gezondheid door het virus en de maatregelen. Want er kwam veel nieuwe informatie en kennis beschikbaar in korte tijd, waardoor collega’s geen tijd hadden om alles bij te houden. Bovendien vonden ze het lastig om informatie goed op waarde te schatten gezien de wisselende kwaliteit van veel informatie en onderzoek. Verder wilden ze graag advies over wat de data, met alle onzekerheden die daar bij horen, zou kunnen betekenen voor beleid.”

In het begin van de crisis waren er geen actuele Utrechtse cijfers. De tweejaarlijkse gezondheidspeiling (zie kader) was uitgevoerd vóór corona. Super ging daarom allerlei kwalitatieve en kwantitatieve bronnen verzamelen om toch een zo goed mogelijk overzicht te kunnen geven van de impact van corona op de gezondheid. Bijvoorbeeld landelijke databronnen van het SCP, RIVM, maar ook van de GGD in Utrecht. “Daarmee konden we bijvoorbeeld wel aangeven hoe Utrecht er qua besmettingen, aantallen IC-opnames en overledenen voorstond, ook ten opzichte van andere gemeenten.”

Super benutte verder het Bewonerspanel en Utrecht Meetellen (zie hierboven) om inzicht te krijgen in de gevolgen van corona, in het bijzonder voor kwetsbare groepen. “Daarbij ging het vooral om de impact van corona op de gezondheid en het welzijn van de respondenten”, benadrukt Super. “Zo bleek uit de laatste coronapeiling (februari) onder leden van het Bewonerspanel dat zij zich in toenemende mate onrustig voelen. Ook gaf een aanzienlijk deel aan zich eenzamer te voelen dan vóór corona en dat een steeds groter deel van de panelleden de sfeer in het huishouden als negatief beoordeelde. Dat soort signalen kunnen aanleiding zijn voor extra alertheid of actie in de wijken”.

In aanvulling op eerder genoemde dataverzameling organiseerde Super interne dialoogsessies met collega’s die werken in de wijk en aan beleid. Op die manier wilden ze de specifieke gevolgen van corona voor de gezondheid in Utrecht verder in kaart te brengen. Daaruit bleek bijvoorbeeld dat er vaak psychische problematiek speelde bij jongeren. Daar moest misschien extra ondersteuning voor komen. Super: “Dat zijn waardevolle waarnemingen. Ik probeer die vervolgens te onderbouwen en toetsen met kennis en informatie uit landelijke of zelfs internationale bronnen. Op die manier kunnen we een stevige basis bieden voor het maken van beleidskeuzes. En kan ik signalen geven: let op, wat hier gebeurt, verdient aandacht.”

Brede ambities

De brede ambities van de gemeente rond gezondheid zijn leidend voor beleid en monitoring. Een van die ambities is het verkleinen van gezondheidsverschillen. Data daarover staat in de monitor van Volksgezondheid (zie ook kader over monitoren stad en bewoners). Deze beschrijft verschillen in gezondheid, leefstijl en onderliggende oorzaken van ongezondheid in Utrecht en de ontwikkeling van deze verschillen tot aan 2019. Droomers: "Deze cijfers van voor corona hebben we aangevuld met een inschatting van de situatie tijdens de coronapandemie in Utrecht op basis van landelijke informatie over de gevolgen en risicogroepen. We werken nu aan een update waarin ook de cijfers worden gepresenteerd van de gezondheidspeiling die we in het najaar 2020 hebben uitgevoerd.”

• Bekijk hier de inspiratievideo op GezondIn waarin Mariël Droomers vertelt over het streven van de gemeente Utrecht om gezondheid in alle leefgebieden te integreren (Health in all Policies).

Nieuwe fase, nieuwe vragen

Ondanks alle verzamelde informatie en data zijn er nog steeds veel openstaande vragen die in de toekomst aandacht verdienen. Super noemt er een aantal:

• Bepaalde groepen zijn in de peilingen en onderzoek ondervertegenwoordigd waardoor we geen goed beeld hebben van de impact van corona op de gezondheid van deze groepen. Denk bijvoorbeeld aan mensen met beperkte taalvaardigheden.
• Welke groepen in Utrecht zijn veerkrachtig en veren zelfstandig terug na de coronacrisis? Wie kunnen dat mogelijk zonder extra steun en wie niet?
• Hoeveel mensen hebben long-Covid en wat gebeurt er met hen op de lange termijn?
• Komt er een volgende coronagolf aan en wie worden dan getroffen?

“Door corona groeit in ieder geval ook de aandacht voor kort-cyclische informatie”, aldus Droomers. “Er is behoefte aan tijdige informatie om te kunnen bepalen wat je als gemeente moet doen. Je loopt er tegenaan dat je vaak eerder (goede) data zou willen hebben. Dat wil overigens niet zeggen dat je daarvoor (zelf) kort-cyclisch moet gaan monitoren, met bijbehorende kosten en ander implicaties. Wat je in ieder geval kunt doen is beter gebruik maken van data en informatie die beschikbaar is. Het is dan alleen wel belangrijk om mensen in dienst te hebben die deze data kunnen interpreteren en vertalen naar beleid en de praktijk. Investeer daarin, is dan ook ons advies.”