Het omgevingsplan in de transitiefase: verbouwen met de winkel open

‘Werk aan de winkel!’ Een aansporing die planjuristen bekend in de oren zal klinken, nu de invoering van de Omgevingswet nadert. Per 1 januari 2021 geldt in alle gemeenten een omgevingsplan van rechtswege: dát gaat vanzelf. De echte onderneming is de transitie van dit tijdelijke plan naar een nieuw omgevingsplan. In de winkels van de G40-themagroep is de verbouw al in volle gang. Bijvoorbeeld in Emmen, waar ze alle verordeningen in één schap gaan uitstallen. Tijdens de verbouwing moet de winkel trouwens gewoon open blijven: aanvragen blijven binnenkomen en moeten getoetst en verwerkt. De VNG lichtte tijdens de laatste G40-leerkring Omgevingswet toe wat daarbij komt kijken.

De transitiefase als blokkendoos

Wimfred Grashoff en Katja Stribos van de VNG maken de situatie per 2021 inzichtelijk met de blokkendoos hieronder. Het tijdelijke omgevingsplan bestaat uit twee onderdelen. Allereerst de verzameling van alle vigerende plannen in de gemeente: van bestemmings- en wijzigingsplannen tot beheersverordeningen en voorbereidingsbesluiten. En ten tweede de omgevingsplanregels die het Rijk gemeenten meegeeft: de bruidsschat. “Dit is het startpunt”, benadrukt Grashoff. “Van hieruit is het zaak het nieuwe omgevingsplan stap voor stap op te bouwen. Dat is meer dan alleen het actualiseren van de bestaande doos met plannen: in de transitiefase moet je de regels uit de bruidsschat overnemen, herschrijven of schrappen. Daarnaast bepaal je welke delen uit je verordeningen je overhevelt. Zodat per 1 januari 2029 blauw de overheersende kleur in de blokkendoos is.”

Alle Emmense verordeningen in één schap

Hoewel de transitiefase officieel nog moet beginnen, is de verbouwing in veel G40-gemeenten al in gang gezet. Zo ook in Emmen. Dennis van Heteren, programmamanager Omgevingswet, vertelt tijdens de leerkring van 27 juni over het project verordeningen. “Het doel? De basis op orde brengen. We inventariseerden de 38 (!) bestaande verordeningen. Om overzicht te scheppen, maar ook om inzicht krijgen in de samenhang. Dit alles met in het achterhoofd het omgevingsplan, dat immers het karakter van een verordening krijgt.” Het leidde in Emmen tot een conceptueel model om naar ruimtelijke regelgeving te kijken, waarin kwaliteitsdenken vanuit kernwaarden centraal staat. Volgens Van Heteren heeft het project ook qua proces veel meerwaarde opgeleverd. “Collega’s verbreden hun deskundigheid en er ontstaat wederzijds begrip. We hebben een procesaanpak met gespreksvormen uitgewerkt, die ons helpt met het verder verbeteren en overhevelen van de geïnventariseerde verordeningen.”

Hoe ziet de winkel er tijdens de verbouwing uit?

Net als bij een verbouwingen op Station Utrecht Centraal of Schiphol, kan de winkel tijdens de achtjarige transitiefase niet dicht. Binnenkomende aanvragen moeten worden behandeld en verwerkt. Grashoff en Stribos leggen uit dat aanvragen die vóór de invoeringsdatum binnenkomen, moeten worden afgehandeld volgens ‘het oude juridische regime’. “Dat is het regime van vóór 1 januari 2021. Aanvragen van daarna komen binnen in de nieuwe digitale omgeving (het DSO-LV in plaats van het OLO) en worden aan het nieuwe regime getoetst: het tijdelijke omgevingsplan zoals dat er op het moment van de aanvraag uitziet.” Hoe deal je als gemeente met de complexiteit van deze parallelle regimes? De VNG geeft twee tips: leg heel nauwkeurig vast waaraan de aanvraag is getoetst én overweeg het inrichten van twee aparte werkstromen in je vergunningenteam: elk gericht op één regime.

Stel, een initiatief dat niet in het omgevingsplan past blijkt na toetsing te kunnen worden toegestaan. Hoe voer je deze update in het tijdelijke omgevingsplan worden door? Voor die gevallen is er de vergunning voor afwijking van het omgevingsplan, ook wel de vergunning voor buitenplanse omgevingsplanactiviteit (OPA) genoemd. Pas per 2029 hoeft deze wijziging in het omgevingsplan nieuwe stijl te worden verwerkt. Zo zitten de verbouwing van de winkel en de dagelijkse verkoop elkaar niet in de weg. Let wel: totdat de wijziging is verwerkt in het nieuwe omgevingsplan, zie je bij het digitaal raadplegen van de kaart en regels vooralsnog niet dat er afwijkende regels gelden. Dit is te voorkomen door een alternatieve manier van het verwerken van een buitenplans initiatief: het overschrijven van alle regels voor het betreffende plangebiedje, zodat je daar feitelijk al een stukje omgevingsplan nieuwe stijl laat gelden.

De transitie start nu: kies positie!

De transitiefase start formeel pas over 17 maanden, maar Grashoff en Stribos stellen dat deze eigenlijk al is begonnen. Zo brengen veel gemeenten – denk aan Emmen – hun verordeningen of bestemmingsplannen nu al op orde, bijvoorbeeld om per 2021 het huidige niveau van dienstverlening te behouden. Bij de huidige bestemmingsplannen is het in eerste instantie zaak om ‘vervuiling’ in de huidige planvoorraad op te ruimten en de metadata van de plannen goed te zetten (bijvoorbeeld statussen). Ook oriëntatie op de bruidsschat is raadzaam. Stribos: ”Een omgevingsplan is fundamenteel anders dan een bestemmingsplan. Dat vraagt doordachte keuzes. Bouw je het omgevingsplan themagericht of gebiedsgericht op? Ga je voor een lange of korte transitieperiode? Hoe zet je de beschikbare middelen en capaciteit? En wat zijn de (juridische) risico’s van deze keuzes? Kortom: bepaal je transitiestrategie.” Dit artikel begon met een aansporing die voor de meeste gemeenten een open deur is. Wie al winkel aan het verbouwen is, heeft meer aan gereedschap. Met deze ondersteunende tools slaat de VNG daarom de spijker op z’n kop.