Gemeenten en provincies vast in ‘escaperoom woningbouwprogrammering’
Adaptief programmeren als sleutel tot een toekomstbestendig systeem?
De productie van nieuwe woningen wordt belemmerd door de manier waarop we woningbouwafspraken maken. Goede plannen staan onnodig in de wacht, doordat planmonitoren achterhaalde of haperende plannen bevatten. Gemeenten en provincies delen niet alleen het probleem. Ze delen ook de sleutel tot de oplossing. Tot een systeem dat kwaliteit in plaats van kwantiteit centraal stelt en onzekerheid niet beantwoord met schijnzekerheid, maar met adaptiviteit. Platform31 start een leerkring.
De roep om een andere programmeerwijze is niet nieuw: in verschillende regio’s wordt aan flexibilisering gewerkt. Maar ondanks bandbreedtes, scenarioplanning en betere prognoses staan cijfers de discussie over kwaliteit nog te vaak in de weg. In de expertmeeting die Platform31 op 18 maart 2019 organiseerde, blijkt de behoefte aan een ander, adaptiever systeem groot. De aanwezige gemeenten, provincies, woningcorporaties en marktpartijen deelden ervaringen, knelpunten én oplossingsrichtingen.
Knelpunten
‘Het huidige systeem is te rigide’, zo luidt één van de terugkerende constateringen. Ja, er zijn ook plaatsen waar contingenten zijn ingewisseld voor bandbreedtes. Gemeenten geven echter aan dat dit vaak nauwelijks afdoet aan de ‘kwantitatieve beleving’ van het systeem, waarover constant discussie plaatsvindt. Een beleving die, zo merken de gemeenten zelf op, natuurlijk net zo goed in stand wordt gehouden door de wethouder die wil scoren met het binnenhalen van woningbouwaantallen. Het zorgt ervoor dat gemeenten de vrijheid om op te schalen naar een regionale verdeling nog lang niet altijd pakken.
Rigiditeit wordt ook ervaren in de manier waarop plannen en prognoses uit het verleden de planmonitoren gijzelen. Planuitval, bijvoorbeeld door hoge bouwkosten, is van alle tijden en niet te voorkomen. Vertraging in de realisatie van projecten evenmin. Gemeenten willen de goede plannen op goede plekken kunnen toestaan, maar worden daarin belemmerd door overprogrammering. En onbenutte posities van ontwikkelaars uitkopen is duur.
Ook de Ladder van Duurzame Verstedelijking kwam aan bod tijdens de expertmeeting, In het bijzonder werd de vraag gesteld in hoeverre de Ladder binnenstedelijk nog relevant is. Het instrument is in de crisis geïnstalleerd om overprogrammering tegen te gaan, terwijl het anno 2019 niet zozeer de aantallen, maar de (verbeter)opgaves zijn die in een gebied centraal staan. Experts juichen gesprekken over de opgave en geschiktheid van de locatie toe. Problematischer vinden ze het juridische aspect en de vertragende werking, waardoor het zijn doel soms voorbij schiet.
Programmeren in onzekerheid en complexiteit
“Wie een berg beklimt, is verzekerd van onzekerheid. Weer en wind, materiaalpech en de fitheid en moraal van de groep. In die omstandigheden heb je niet zozeer prognoses en scenario’s, maar vooral adaptief vermogen nodig.” Wim Leendertse, professor aan de Rijksuniversiteit Groningen en in zijn vrije tijd bergbeklimmer, inspireert en prikkelt de woonexperts met zijn methodiek voor adaptief plannen. Een must in onzekere en complexe omstandigheden, waar hij ook de woningmarkt toerekent. Martin Bleijenburg, adviseur en partner bij Companen, vult aan: “Het kunnen reageren op de grote en snelle veranderingen in de woningmarkt – zogenaamde disrupties – is van groot belang. Daarvoor moeten we op zoek naar flexibiliteit, zowel in het systeem als in het woonproduct.”
Terug naar de wereld van de woningbouwprogrammering. Hoe maak je daar een adaptief systeem van? Leendertse geeft een aantal principes mee. Voortdurende afstemming met de belanghebbenden, samenwerking en lerend vermogen is essentieel. Leg alle varianten en belangen op tafel en maak een zo aanvaardbaar mogelijke keuze voor een zo kort mogelijk termijn. Zo’n afstemmingsoverleg hebben ze op de berg bijvoorbeeld elke dag. Is dat een recept voor een adaptieve programmeerwijze? De experts pleiten inderdaad voor meer monitoring en mogelijkheid tot het aanpassen van afspraken. Ook disruptief denken kan op bijval rekenen. En misschien nog wel het belangrijkst: de experts delen het besef dat ze alleen samen tot de systematische sleutel kunnen komen om uit de ‘escaperoom woningbouwprogrammering’ te ontsnappen.
