Fysiek en sociaal samen naar een gezonde leefomgeving voor iedereen

Het verminderen van gezondheidsverschillen door ruimtelijke inrichting of onderscheid maken bij ruimtelijke besluiten vanwege verschillende wijkprofielen. Professionals in het sociale en het fysieke domein zien verschillende kansen om elkaar te versterken. Kennis over gezondheid, effecten van maatregelen en harde data ter onderbouwing zijn nodig om gezondheid daadwerkelijk onderdeel te maken van ruimtelijke besluiten. Het gezondheids- en sociale domein ziet veel kansen voor ‘nudging’ en slimme combinaties. Ruimte kan pas echt bijdragen aan het verbeteren van gezondheid, als mensen meer centraal staan bij besluiten.

Met de leerkring Gezondheid en ruimte verkennen we de mogelijkheden om deze domeinen met elkaar te verbinden. Met de decentralisaties in het sociale domein en de Omgevingswet in het fysieke domein, hebben gemeenten meer bevoegdheden, verantwoordelijkheden en keuzemogelijkheden in beide velden. Een gezonde leefomgeving levert winst voor beide velden.

Wat hebben beide domeinen elkaar te bieden en wat hebben ze van elkaar nodig? Tijdens de leerkring gezondheid en ruimte is dit verkend. De domeinen kennen elkaar deels en de eerste kennismaking bevalt. Maar er is nog veel onbekend over de manier van werken en motieven van handelingswijze. Wat heeft het fysieke domein van het sociale domein nodig om de goede keuzes te maken en waar zit de meerwaarde? Hoe zit het andersom? De belangrijkste thema’s zijn kennis van elkaar, inzicht in elkaars werkwijzen en het gewoon doen.

Inzichten in sociale opgaven helpt fysiek

Het fysieke domein heeft een duiding van gezondheid nodig: wat is de gezondheidsopgave, de urgentie in concrete cijfers, een uitsplitsing naar gebieden of met een ruimtelijke vraag. Het fysieke domein kan hiermee gezondheid laten aansluiten en meewegen bij ruimtelijke beslissingen. Een onderbouwing vanuit het sociaal domein bij keuzes (bijvoorbeeld bij de aanleg van een park) levert bovendien ook het bijbehorende politiek commitment.

Het sociale domein werkt wijkgericht en op basis van wijkprofielen duiden zij de gezondheidsopgaven. Dit is goede input voor het fysieke domein. Het sociale domein heeft daarnaast toegang tot de samenleving. Een ingang die fysieke domein kan gebruiken voor visies en plannen in plaats van de huidige trajecten van inspraak, waarbij slechts een beperkte groep wordt bereikt.

Financiering en ontschotten

De financiële budgetten blijven een heikel punt bij gezonde verstedelijking. Maatregelen voor een gezonde leefomgeving kosten meer geld. Maar beide domeinen zien ook mogelijkheden. Denk aan de buurtbudgetten, die ingezet kunnen worden bij ruimtelijke opgaven. Opvallend is dat beide domeinen stellen dat het andere domein budgetten beter of slimmer kan benutten. Het ontschotten in het andere domein wordt door beide partijen als aandachtspunt benoemd.

Processen en belangen

Is het mogelijk dat het sociale domein ook een lange termijn visie weet op te stellen? Dit kan ingebracht worden bij visievorming in het fysieke domein, waar visies vaak over een periode van 10 tot 20 jaar gaan. Omdat ingrepen bij gezondheidsbevordering vaak effect hebben op de lange termijn, is de tijdshorizon goed op elkaar af te stemmen.
Een open houding naar processen en inhoud is nodig bij het sociale domein. Er moet besef zijn dat bij ruimtelijke besluiten veel belangen spelen en dat er een afwegingskader is om een bepaalde keuze te prevaleren.

Omgevingswet als kans voor sociale domein

Het sociale domein ziet de Omgevingswet als kans om aan te sluiten bij het fysieke domein. Het fysieke domein kan concreet ruimte ‘geven’: door ruimte voor bijvoorbeeld groen of ontmoeting te creëren, kan de gezondheid worden verbeterd.

Het sociale domein werkt aan ‘nudging’: het verleiden en uitdagen van gezond gedrag in de openbare ruimte. Dit sluit goed aan bij de werk- en denkwijze van het fysieke domein, dat (deels) gericht is op de maakbaarheid van de ruimte. Het sociale domein wil verder graag weten hoe het fysieke domein werkt. Maar al te vaak komen er ad hoc vragen: hoeveel vierkante meter is nodig bij een maatschappelijke opgave? Een gesprek met toelichting of een grotere betrokkenheid (aan tafel) geeft de kans om de informatie en de kennis op een structurele manier met elkaar te delen. Het fysieke domein heeft kennis van een breed domein, zoals natuur of recreatie, die bijdraagt aan de gezondheid.

Integraal denken en werken, het afwegen van belangen en creatieve oplossingen vinden om tegenstellingen te overbruggen. Het zijn alledaagse werkwijzen binnen de ruimtelijke ordening. Ook het werken met andere velden en de daarbij behorende open houding, zijn ervaringen die het fysieke domein graag met het sociale domein deelt. Het visualiseren door het werken met ‘infographics’ en ‘artist impressions’ werkt verfrissend. Het sociaal domein werkt nog veel met teksten, waardoor de boodschap niet helder is.

Het sociale domein ziet dat binnen het fysieke domein nog wel het één en ander te winnen is. Regels en beperkingen lijken belangrijker dan het welbevinden van mensen. Het sociale domein geeft tot slot aan dat een differentiatie op stads- of buurtniveau nu al vaak door dit domein wordt gedaan. Werken op dit schaalniveau kan leerzaam zijn voor het fysieke domein.

Kortom: kansen te over!

Kansen te over voor het versterken van beide domeinen, waardoor de besluiten en acties in beide domeinen kunnen verbeteren. Gewoon met elkaar praten is een belangrijke eerste stap: dat geeft inzichten in de belangen en dynamiek van beide velden. Maar hoe je elkaar concreet versterkt, is een opgave voor dit moment.