Duurzaam Nederland deelt inzichten en ideeën op Terschelling

Springtij Forum zet de toon van duurzaam Nederland. Dit driedaags festijn eind september op Terschelling vormt een ontmoetingsplek voor iedereen die werkt aan de verduurzaming van Nederland. Platform31-directeur Hamit Karakus mocht als loods de inspiratoren voor het thema Woon-/Werkomgeving uitnodigen. Hij koos onder andere voor Reint Jan Renes, gedragswetenschapper en lector Psychologie voor een Duurzame Stad aan de Hogeschool van Amsterdam.

Hoe stuur je aan op gedragsverandering? Daarover denkt Renes als lector Psychologie voor een Duurzame Stad aan de Hogeschool van Amsterdam na voor de verduurzaming van onze samenleving. Sinds de uitbraak van corona onderzoekt hij de mogelijkheden voor gedragsverandering op ander terrein. Hij is namelijk onderdeel van de Corona Gedragsunit (CGU) van het RIVM. “Bij zowel de verduurzaming van Nederland als het tegengaan van corona speelt er een groot gedragsvraagstuk”, legt hij uit. “Voor de bestrijding van de pandemie is ander gedrag nodig, zoals afstand houden en handen wassen. Dat geldt ook voor de aanpak van het klimaatprobleem. Daarvoor moeten we energiezuiniger en milieubewuster leven. Gedrag veranderen is een enorme uitdaging. Daarom verken ik tijdens Springtij met de deelnemers hoe we de lessen van de CGU kunnen inzetten voor een radicale gedragsverandering ten behoeve van het klimaat.”

Eerst ervaren, dan geloven

Door corona is het voor Renes nog duidelijker geworden dat zolang de dreiging niet fysiek aanwezig of zichtbaar is, er niets verandert. “We zagen corona duidelijk aankomen, maar deden niks. Zelfs toen in België besmetting met corona werd geconstateerd, gingen we door alsof er niets aan de hand was. Pas toen de eerste gevallen in Nederland werden geconstateerd, veranderde de toon. We hebben klaarblijkelijk een directe confrontatie nodig voordat we iets gaan doen. Alle beelden en geluiden uit Italië waren niet genoeg. Dan denken we ‘het is niet hier’. Dat geldt ook voor klimaatverandering. We kunnen dus wel blijven zeggen dat de opwarming van de aarde een groot probleem is, maar zolang het niet zichtbaar of tastbaar is in onze directe omgeving, doen we er weinig mee.” Daarbij geldt dat ‘het klimaat’ sowieso een relatief abstract begrip is voor mensen. “Dat is slechts één van de vijf psychologische elementen die gedragsverandering op dit vlak zo moeilijk maakt. Tijdens Springtij vertel ik meer daarover.”

Duurzame gedragsverandering is ingewikkeld

Gedragsdeskundigen zijn volgens Renes hard nodig voor het verduurzamen van Nederland. “Eigenlijk is er een soort Outbreak Management Team (OMT) voor verduurzamen nodig. Dit moet je namelijk grootschalig aanpakken. Wat vraagt de verduurzaming van mensen? Je moet inzicht hebben in hun motieven en mogelijkheden. Waarom en wanneer zou je je huis aardgasvrij maken? Die inzichten probeer ik met mijn HvA-onderzoeksgroep te achterhalen.” Bij de aanpak van corona ziet hij ook hoe ingewikkeld het is om tot duurzame gedragsverandering te komen. “We kunnen ons gedrag even veranderen wanneer we in grote staat van alertheid komen, maar we voelen ook algauw de behoefte om de pandemie te negeren en dat gedrag weer los te laten. We vallen graag terug op wat we kennen en fijn vinden om te doen. Dat geldt ook als een belangrijke uitdaging voor de verduurzaming van Nederland: hoe zorgen we voor duurzame gedragsverandering?”

Twee sporen tot verandering

Een voorbeeld van duurzame gedragsverandering is de eigen auto opgeven. Dat lukt nu vaak niet, ondanks verschillende mooie deelmobiliteitsconcepten in de wijk. “Het wordt mooi verpakt als slim en duurzaam alternatief voor de eigen auto. Maar verleiding is niet genoeg. Vaak gebruiken vooral mensen zonder eigen auto die deelauto’s. Wat je écht wil, is dat autobezitters enthousiast worden en hun auto opgeven. Voor hen is een mooi alternatief aanbieden niet genoeg. En een stormvloed aan positieve berichten werkt ook niet. Naast verleiding heb je ook frictie nodig. Het niet duurzame (autobezit) moet schuren. Je moet ongemakkelijk maken wat je niet wil (klimaatonvriendelijk gedrag) en gemakkelijk maken wat je wel wil (duurzaam gedrag). Die twee sporen heb je dus nodig als je mensen van het aardgas wilt krijgen of uit een auto wilt halen.”

Geen excuusjes meer

Op Springtij wil Renes niet slechts praten over verduurzamen, maar ook zorgen dat deelnemers na afloop écht verder kunnen. Het gaat niet alleen duurzaam denken, maar ook duurzaam doen. “Ik kom geen abstracte theorieën brengen, maar juist de vertaalslag naar de praktijk. Ik wil uitdagen en samen nadenken over wat werkt in de praktijk. Wat speelt er bijvoorbeeld bij het aardgasvrij maken van wijken? Of waar zit de weerstand bij vleesloos eten?” Ook wil hij duurzaamheid hoger op de agenda krijgen. “Het klimaatprobleem kunnen we niet ‘even vooruitschuiven’. Dat gebeurt helaas al te lang en te vaak, omdat er telkens een ander vraagstuk urgenter lijkt. Eigenlijk zoals nu met corona. Als overheid heb je juist de taak om vanuit het collectief te werken aan een mooie toekomst. Dat betekent dat je meer moet doen dan slechts drie maanden vooruitkijken. Geen excuusjes meer, maar trots staan en gaan voor radicale verduurzaming.”