De revolutie begint in Boekel, wie volgt?

Met de vaststelling van het pilot-omgevingsplan voor het Buitengebied heeft Boekel, als eerste gemeente in Nederland, een gedurfde en bijzondere stap gezet op weg naar de Omgevingswet. Het lag, gezien het imago van Boekel, voor de hand dat de gemeente de reis naar de Omgevingswet zou aanvangen en voorop zou lopen. Wat heeft deze pilot opgeleverd?

Boekel staat al jaren bekent als het Gallische dorpje in de ruimtelijke ordeningswereld. Boekel is één van de gemeenten waar de geest van de Omgevingswet de reis naar Den Haag is begonnen. De Volkskrant kopte al eens ‘De revolutie begint in Boekel’. Boekel liep voorop met onder andere het afschaffen van de welstandstoets en de baliebouwvergunning. De Boekelse cultuur en werkwijze, ook wel het ‘Boekels model’ genoemd is een inspiratie voor vele gemeenten in Nederland.

Op reis via een onbekende weg

Het maken van een pilot-omgevingsplan is geen reis over een bekende weg waarbij eenvoudig de bordjes kunnen worden gevolgd naar een vastomlijnd doel. Er waren thema’s waarvoor we nieuwe routes moesten zoeken en die ook vragen om een nieuwe manier van denken: gezondheid als onderdeel van het afwegingskader en een meer flexibel plan dat stuurt op de kwaliteit van de leefomgeving en ruimte biedt voor maatwerk.

Cultuurverandering om bestemming te bereiken

Het is voor alle betrokkenen een uitdaging om los te komen van ‘hoe we het altijd doen’ en aan de slag te gaan in de geest van de Omgevingswet. Dat de Omgevingswet tachtig procent cultuur is en slechts twintig procent regels is geen dooddoener, maar blijkt heel waar te zijn. En het veranderen van cultuur kost tijd. In de Gallische gemeente Boekel misschien iets minder dan elders, maar cultuurverandering is dé uitdaging op onze reis naar de Omgevingswet de komende jaren. Kijkend naar onderdelen waar we het experiment voor hebben gebruikt, geldt dat zeker.

Gezondheid geen afvinklijstje

Gezondheid is niet nieuw in de ruimtelijke ordening. De basis voor onze huidige milieuwetgeving is onder andere het beschermen van de volksgezondheid. Een gezonde leefomgeving is echter geen afvinklijstje van normen. Het vraagt een integrale afweging en een afweging wat lokaal de gewenste kwaliteit van de leefomgeving is vanuit het oogpunt van gezondheid. Dat vraagt een andere blik vanuit zowel een initiatiefnemer als de gemeente op de omgeving en dus een kwalitatieve maatwerkafweging zoals we dat in vakjargon noemen. In Boekel lag daarbij de focus op gezondheid en veehouderij. Gezien de overbelaste situatie voor geur en fijnstof zijn regels en voorwaarden opgenomen die moeten leiden tot een verbetering van de gezondheidssituatie. Die regels kun je zien als extra regels en een verzwaring van de last voor ondernemers. Doel van de regels is echter ondernemers bewust naar hun omgeving te laten kijken en hen te stimuleren de situatie te verbeteren, zonder het gebied op slot te zetten. Veehouders moeten niet blind gaan voor hun eigen plan, maar bewust zijn van de omgeving waarin ze ondernemen.

Maatwerk last of lust?

Niet alleen vanuit het oogpunt van gezondheid, maar in het algemeen vraagt het sturen op kwaliteit van de leefomgeving om maatwerk. Zeker in een buitengebied waar niet op voorhand is te voorzien waar welke ontwikkelingen gaan plaatsvinden en sprake is van organische ontwikkeling. Dit vraagt om kwalitatieve voorwaarden en eventueel werken met beleidsregels. Kwalitatieve regels leggen niet exact vast wat wel en niet kan; een kwalitatieve onderbouwing is noodzakelijk. Maatwerk biedt ruimte voor initiatiefnemers, maar kwalitatieve onderbouwing wordt vaak gezien als last en de angst bestaat dat deze tot een eindeloze discussie met gemeente en omgeving leidt. Als we meer willen sturen op doelen en de kwaliteit van de fysieke leefomgeving, moeten gesprekken over kwaliteit aan de voorkant bijdragen aan goede uitvoerbare plannen.

Ervaringen delen

Rho adviseurs, Crotec en de gemeente hebben veel geleerd van de pilot in Boekel. Het belangrijkste dat de pilot voor Boekel ons heeft geleerd is dat we de bestemming Omgevingswet alleen bereiken wanneer we ‘doorzwemmen’ en niet bang zijn voor soms hoge golven. Ook in andere gemeenten leren we van pilots. Durf te leren en te veranderen door te doen! De ervaringen van gemeenten bij pilots kunnen anderen helpen om te gaan doen.