Collegetour Licht op vergrijzing: slow city of smart city?

Nederland krijgt de komende jaren te maken met een groeiende groep ouderen. Rond 2030 is zelfs een kwart van de Nederlandse bevolking vergrijsd. Daarom hebben de grote steden nu behoefte aan inzichten uit wetenschappelijk onderzoek, aan een futuroloog met visie op de toekomst of aan criticasters die gemeentelijke vanzelfsprekendheden ter discussie stellen. Platform31 organiseert in dat licht een reeks van vier avondcolleges. Een terugblik op de eerste twee avondcolleges in Rotterdam en Amsterdam.

Rotterdam beet het spits af rond het thema: Rotterdam, Slow City. “De Maasstad doet het goed als hippe, snelle stad”, luidden de openingswoorden van Annemieke van der Kooij, programmaleider van Langer Thuis. “Maar met het oog op de aankomende vergrijzing en een toenemend aantal dementerenden, is er ook specifieke aandacht nodig voor het concept Slow City. Hoe verlagen we het ritme in de grote stad, zodat ook kwetsbare ouderen langer thuis kunnen blijven wonen?”

Think big, start small and move fast

Maar waarover hebben we het eigenlijk als we spreken over kwetsbare ouderen? Robbert Huijsman, hoogleraar Management en Organisatie Ouderenzorg aan het iBMG/EUR, definieerde kwetsbaarheid vooral als een opeenstapeling van lichamelijke, psychische en/of sociale tekorten in het functioneren. “Willen we hierop anticiperen, dan moet iedereen uit zijn koker. Nodig is een gezamenlijke visie gebaseerd op ‘integraliteit en individuele maat’.” Ruud Dirkse, directeur DAZ spitste toe op de groter wordende groep dementerenden. “Er is nog altijd een groot taboe op dementie, waardoor deze groep zich sneller terugtrekt, faalangst heeft of geen initiatief neemt. Hij noemde enkele mooie voorbeelden uit het project ‘DemenTalent’, waarbij mensen met en zonder dementie samenwerken aan vrijwilligersactiviteiten in de samenleving, Volgens Dirkse liggen hier kansen voor de toekomst.

Who Cares

Ook aan de huisvestingskant is beweging nodig, vindt Rijksbouwmeester Floris Alkemade. “Als we de volkshuisvesting ijken aan de vragen van vandaag, wordt het meteen duidelijk voor welke uitdaging we staan”, benadrukte hij tijdens de collegereeks. “In feite is alles veranderd, behalve onze woonwijken. Ontwerpers zouden daarom veel meer samen met zorgaanbieders en ouderen moeten optrekken in de transformatie-opgave. De ontwerpprijsvraag Who Cares nodigt alle partijen hiertoe uit.” Het gezamenlijk oppakken van de opgave is de kern van de avond. Samenwerking en gezamenlijke visieontwikkeling met vooral ook de ouderen zelf, leidt mogelijk tot meer ontwerpkracht en vernieuwing.”

‘Smart aging’

Het college in Amsterdam ging dieper in op de inzet van technologie en informatievoorziening in het vraagstuk rond vergrijzing. Jacintha Scheerder, futuroloog bij We the Future, schetste enkele technologische ontwikkelingen die het vraagstuk van de vergrijzing beïnvloeden. Ze noemde de mogelijkheden in de medische wetenschap rond het ‘uploaden’ van het brein en het voorkomen en genezen van (ouderdoms)ziekten. “Hoe gaan we om met mensen die ouder dan honderd jaar worden en het vraagstuk rond eenzaamheid dat daaruit volgt? Is een ‘slim’ huis vol technologie de oplossing?” Scheerder voorspelde dat het menselijke brein in theorie volledig kan worden overgenomen door technologie in 2060. De consequenties hiervan, vooral de ethische implicaties, kunnen we op dit moment nog helemaal niet overzien.”

Dé smart city bestaat niet

Bert Mulder, lector informatie, technologie en samenleving aan De Haagse Hogeschool, keek iets minder ver vooruit. Hij verwacht dat de vergrijzing en de ontgroening leidt tot de helft minder medewerkers in overheid, zorg, welzijn en onderwijs. De participatiesamenleving biedt hier onvoldoende oplossingen voor. Hoe kunnen we burgers gaan toerusten, inhakend op de behoefte aan eigen regie en verantwoordelijkheid? Ter inspiratie besprak Bert Mulder drie projecten die in praktijk complex blijken en flinke investeringen vergen. Bottom line is dat dé smart city op zichzelf niet bestaat. Het is een inrichtingsvraagstuk waarbij steden toe moeten naar een samenhangende infrastructuur van digitale voorzieningen: technologie, toepassingen, infrastructuur, diensten, regelgeving en financiering.

Nieuwe diensten

De overheid zou netwerkvorming van betrokken partijen nog meer kunnen stimuleren. PostNL pakt die rol met nieuwe diensten die postbezorgers kunnen leveren. “Ze kunnen vanuit hun aanwezigheid in de wijk een signalerende rol hebben, bijvoorbeeld rond eenzaamheid, of concreet hulp bieden aan ouderen, bijvoorbeeld in het omgaan met domotica”, legt Rozemarijn de Feijter, business developer bij PostNL uit. “Momenteel loopt er een experiment waarbij een totaalpakket wordt geboden voor valpreventie bij mensen thuis. Al deze ontwikkelingen kunnen bijdragen aan langer en veiliger thuis wonen voor ouderen.”

Innovatie in netwerken

De belangrijkste conclusie in het slotdebat was dat de deelnemers zich realiseren hoe ingrijpend de veranderingen zijn en dus ook hoe urgent de situatie is om – samen met elkaar – oplossingen te formuleren en vaart te maken met de ontwikkeling ervan. Innovatie in netwerken, dat wordt in dit vraagstuk van partijen gevraagd. Daarvoor is lef nodig en grote investeringen. De complexiteit is weliswaar groot, de kansen zijn dat evenzeer.