Scorebordjournalistiek
‘Scorebordjournalistiek.’ Dat kwam direct als associatie in mijn hoofd op bij het lezen van de beleidscasus over het Programma Aardgasvrije Wijken in het verantwoordingsrapport van de Algemene Rekenkamer. Waarbij de wedstrijd in dit geval nog maar net is begonnen. In het Nationale Klimaatakkoord (nog geen jaar oud) zijn heldere, maar ambitieuze doelstellingen opgenomen: een aardgasvrije gebouwde omgeving in 2050 waarbij dit in 2030 al voor 1,5 miljoen gebouwen gerealiseerd moet zijn. Een complexe opgave, geen appeltje-eitje, maar een ware transitie. En hoewel we er al lang over praten en nadenken, staan we nog maar aan het begin van het daadwerkelijke uitvoeren van deze transitie. Nauwelijks nog voorzien van instrumentarium en kennis. Learning by doing is dan ook het logische vertrekpunt, met de proeftuinenaanpak als ontdekkingsterrein. Intussen zijn er vele ontwikkelingen in gang gezet: de Omgevingswet als groter kader, de Regionale Energiestrategieën die samenwerkende gemeenten momenteel opleveren. En de Transitievisie Warmte die gemeenten voor 2022 opleveren, met daarin hoe en wanneer ze de eerste wijken van het aardgasnet gaan afkoppelen. Ergo: onlangs stak de Tweede Kamer nog een stokje voor het voornemen van de gemeente Utrecht om aardgasnetwerken te ontkoppelen.
Natuurlijk is de aanpak nog niet perfect. Nog te vaak wordt gedacht dat het ene energiesysteem (aardgas) makkelijk te vervangen is door een ander systeem (warmtenet). Ik heb zelfs een wethouder horen roepen dat isoleren dan niet meer nodig is. Dat lijkt aantrekkelijk, maar hiermee missen we de kansen die de transitie biedt om het systeem eens op te schudden. Door bijvoorbeeld te kiezen voor een systeem waarbij de rendementen terugvloeien naar de gemeenschap. En door de verbinding te maken met andere opgaven zoals woning- en buurtverbetering, duurzame mobiliteit en het gebruik van circulaire materialen. Ook de betrokkenheid van bewoners en hun eigen initiatieven in deze transitie kan nog wel verbeterd worden. “Gebrek aan grip maakt ontevreden en voedt het populisme”, aldus recent onderzoek van Baarsma en Parlevliet (ESB, mei 2020).
In 2022 hebben we waarschijnlijk een eerste fase in deze aardgasvrije transitie achter de rug. Een mooi moment om te evalueren. Eerder heeft weinig zin, want dan pas zijn de gemeentelijke plannen bekend en wetgeving verder gevorderd. Het is opmerkelijk dat de Rekenkamer al een eerdere evaluatie adviseert. Ook de kritiek op het niet bereiken van de doelstelling om 2000 woningen aardgasvrij te maken, valt nogal weg tegen de totaalopgave van 1,5 miljoen woningen in 2030. Er moet nog een hoop geleerd worden, niet alleen over aardgasvrije wijken.
“Voetbal is een spelletje waarbij niet altijd de beste wint”, aldus Co Adriaanse over een dik verloren wedstrijd. Bij de Aardgasvrije wijken is de wedstrijd nog niet van start, de training is slechts begonnen. We moeten nu vooral zorgen dat we klaarstaan als het fluitsignaal bij de start van de wedstrijd klinkt. Het is zaak om intensief te trainen en goed voorbereid te zijn. Als de bal gaat rollen en het begint lekker te lopen, worden we snel kampioen.