Hoe gezond is de Omgevingswet?

Het zingt al een tijd rond: de Omgevingswet komt eraan. En die wet brengt enorme veranderingen met zich mee. Eén van de onderwerpen die aan de Omgevingswet is toegevoegd, is gezondheid. Dus gezondheidsadviseurs moeten wel met de Omgevingswet aan de slag. Of anders: mensen bij gemeenten die met de Omgevingswet aan de slag zijn, moeten met gezondheid aan de slag. Tijd voor een beknopte update: wat is de Omgevingswet precies en wat moet je ermee vanuit het perspectief van volksgezondheid?

Allereerst: wat is de Omgevingswet?

De Omgevingswet wil de regelgeving in het fysieke domein versimpelen. Op Rijksniveau worden 26 wetten tot 1 gereduceerd. Dat is een omvangrijke operatie. Vandaar dat de invoeringsdatum ook steeds wordt uitgesteld. De datum staat nu op 1 januari 2021. De implementatie ligt absoluut niet stil. Je ziet ook dat gemeenten volop bezig zijn met de Omgevingswet. Ik focus in dit stuk op gemeenten.

Voor gemeenten zijn er twee dingen van belang: de Omgevingswet schrijft een aantal instrumenten voor en de Omgevingswet heeft een aantal verbeterdoelen.

De instrumenten zijn omgevingsvisie (integratie van alle strategische beleidsstukken, zoals structuurvisie, watervisie), omgevingsplan (alle bestemmingsplannen en verordeningen – gemeenten hebben hier nu al snel tientallen van, dat moet er één worden) en de omgevingsvergunningen (de vergunning die voor een concreet initiatief moet worden verleend). Gezondheid speelt binnen deze instrumenten allemaal een rol, maar daarover hierna meer.

Voor de verbeterdoelen is het goed te weten dat de wetgever met de Omgevingswet gemeenten stimuleert tot meer integrale besluiten en tot meer bestuurlijke afwegingsruimte. Dat eerste betekent dat zo veel mogelijk belangen bij besluiten betrokken mogen worden, het tweede houdt in dat gemeenten meer verschillen mogen maken. Verschillende gebieden hebben verschillende opgaven, dus is het logisch dat je een onderscheid maakt tussen een levendig centrum en een rustige woonwijk. Of tussen een wijk met veel mensen met een lage sociaal economische status en een wijk waar heel weinig van deze groep woont. Gezondheid kan hierin dus een rol spelen.

Ging dat te snel? Geen nood, lees meer in het kennisdossier Omgevingswet.

Hoe zit gezondheid in de Omgevingswet?

Gezondheid is als belangrijk maatschappelijk doel in de Omgevingswet opgenomen. De wet streeft naar een veilige en gezonde fysieke leefomgeving. Dus dat klinkt goed: gezondheidsachterstanden zullen minder worden door de Omgevingswet. Maar is dat zo?

Maar de wet biedt wel alle mogelijkheden. Er is duidelijk aangegeven dat gezondheid bij de integrale beoordeling betrokken kan worden, waarbij duidelijk is aangegeven dat ook de niet genormeerde gezondheidsaspecten meegenomen kunnen worden. Dat biedt dus weer kansen. Bijvoorbeeld door iets te zeggen over de hoeveelheid groen in een buurt, de speelmogelijkheden, de mogelijkheden om elkaar te ontmoeten. Juist sociale opgaven kunnen nu ook bij besluiten meegewogen worden.

Dus is de Omgevingswet gezond?

De Omgevingswet is zo gezond als je hem zelf wilt maken. De wet ademt aan alle kanten uit dat gemeenten zelf handelingsvrijheid moeten hebben om in te kunnen spelen op hun lokale vragen en opgaven. Heel weinig wordt er van bovenaf opgelegd. Dat betekent dus dat gemeenten zich er makkelijk vanaf kunnen maken, door het absolute minimum te doen. Als je dat analyseert hoeveel het minimale is, blijkt dat heel weinig te zijn.

Dat betekent dat de Omgevingswet kan helpen om opgaven te lijf te gaan. Ga in gesprek met het fysieke domein over de mogelijke verbindingen. De Omgevingswet is daar een hele goede aanleiding voor. Geef daarbij aan wat de opgaven zijn waarmee jij te maken hebt. Door inzicht te geven in de opgaven die er in een gemeente, stad, dorp of wijk zijn, is de kans groot dat je vanuit het gezondheidsdomein gebruik kunt maken van de mogelijkheden die de Omgevingswet biedt. Dus als er buurten zijn met veel mensen met een lage sociaal economische status, als er veel mensen wonen met overgewicht, als blijkt er de goed ervaren levensjaren in de ene wijk heel veel lager zijn dan in de andere wijk, dan biedt de wet mogelijkheden. Door bijvoorbeeld andere besluiten te namen in die wijken waar de gezondheidsachterstanden groot zijn. Rondom de Omgevingswet wordt namelijk benoemd dat het succes van de wet grotendeels zit in de cultuurverandering die de wet vraagt. Open staan voor andere domeinen is één van de belangrijkste en meest ingewikkelde cultuurverandering. Gezondheid is wel een goed voorbeeld van een ander domein dat bij deze cultuurverandering kan helpen. Maar bedenk ook dat het goed is om open te staan voor het fysieke domein: gezondheid is namelijk niet het enige onderwerp waarmee het fysieke domein rekening moet houden.