Denkfouten en drogredenen bij …. het debat over Lelystad Airport
Helder denken, zuiver argumenteren … het zou vanzelfsprekend moeten zijn voor ambtenaren en politici die besluiten nemen met grote gevolgen voor grote groepen mensen. De praktijk laat zien dat dit lastiger is dan we misschien denken. Want ambtenaren en politici zijn ook maar gewoon mens met een brein dat hen soms om de tuin leidt.
Misleidt ons brein? Ja, geregeld. Psychologen onderscheiden twee functionele systemen van ons brein. Systeem 1 kenmerkt zich door snel, intuïtief en automatisch denken. Heel handig als je bijvoorbeeld fietst, je tanden poetst of wegduikt voor een aanstormende auto. Systeem 2 kenmerkt zich door langzaam, bewust en rationeel denken. Dit systeem komt in actie als de opdracht moeilijker is. Denk aan het oplossen van een ingewikkelde som (hoeveel is 79 maal 84?) of de keuze om zelfstandig ondernemer te worden. Systeem 2 kost je energie omdat je bewust aandacht aan iets geeft en informatie ordent en weegt.
Verreweg de meeste denkactiviteiten verlopen via systeem 1. Dat vergemakkelijkt ons leven. Je hoeft niet bewust na te denken over de beweging als je fietst of je tanden poetst. Het is snel, handig en kost weinig energie. Toch heeft dit systeem een belangrijk nadeel. De automatische reacties van systeem 1 zijn niet altijd correct. Het systeem is vooringenomen. Deze vooringenomenheid zorgt ervoor dat we systematisch fouten maken: denkfouten. Mensen kunnen zich (bewust en onbewust) ook bedienen van drogredenen. Dit zijn redenen of redeneringen die aannemelijk lijken, maar feitelijk niet kloppen. Het herkennen van psychologische denkfouten en drogredenen bij onszelf en anderen helpt te komen tot betere besluiten.
Dit jaar laat ik u via dit blog kennismaken met voorbeelden van denkfouten en drogredenen, steeds aan de hand van een actueel maatschappelijk vraagstuk. Hierbij maak ik dankbaar gebruik van het werk van mijn collega Suzanne Weusten die hier veel over heeft gepubliceerd. In dit blog: het debat over Lelystad Airport.
In maart maakt VVD-minister Cora van Nieuwenhuizen van Infrastructuur en Waterstaat bekend wat zij doet met alle kritiek over Lelystad Airport. Gaat de luchthaven vanaf 1 april 2019 vakantievluchten van Schiphol overnemen of komt er uitstel?
Onder de tegenstanders van uitstel zitten de gemeente Lelystad, de provincie Flevoland en de Schiphol Group. In december 2017 brachten ze een pamflet uit: Waarom tijdige opening Lelystad Airport (LEY) noodzakelijk is en wat de consequenties zijn als dat niet gebeurt. Een van de argumenten die ze in dit pamflet noemen is dat gedane investeringen onderbenut blijven: “Door Rijk, regio en Schiphol is inmiddels € 140 miljoen geïnvesteerd in en rondom Lelystad Airport. Deze investering zal onderbenut blijven de eerste vijf jaar.” Een fraai voorbeeld van de denkfout van de verloren-kosten. Het geld voor reeds gepleegde investeringen krijgen we niet terug, wat we ook kiezen. Voor het besluit wel of geen uitstel maakt dit dus niets uit. Mensen maken deze denkfout omdat ze het niet fijn vinden toe te geven dat ze nu anders over iets denken dan voorheen. We zijn graag consistent en systeem 1 stuurt ons daarin.
Dan de voorstanders van uitstel. De actiegroep HoogOverijssel kwam met een reactie op bovengenoemd pamflet. Hierin stellen ze onder meer: “Laat Lelystad Airport, de luchthaven zonder luchtruim, geen volgende HSL (problemen met veiligheidssystemen en nog altijd geen goede treinen) of Betuweroute (nog steeds geen aansluiting in Duitsland) worden.” Dit is een goed voorbeeld van de drogreden van de valse analogie. Mensen die deze drogreden gebruiken, maken een vergelijking die eigenlijk niet gemaakt kan worden. Het vraagstuk van het wel of niet uitstellen van het overnemen van vakantievluchten heeft niets te maken met de problematiek van de veiligheidssystemen van de HSL of het ontbreken van een aansluiting met Duitsland van de Betuweroute. Appels en peren dus.
Gelukkig blijven er voor zowel voor- als tegenstanders van uitstel genoeg valide argumenten over voor een goed debat op inhoud. Ik wens zowel de minister als de woordvoerders van de Tweede Kamerfracties veel systeem 2-wijsheid toe in maart.
