Beyt Essalam is de vierde woonzorglocatie van zorgorganisatie MOB, die ook thuiszorg levert aan ruim 4.000 cliënten. MOB vindt dat (woon)zorg op doelgroepen georganiseerd hoort te zijn, dat kan op geloof zijn (Islamitisch, Chinese Kerk) of afkomst (Kaapverdiaans). Dat kan door de cliënt en diens omgeving echt te willen leren kennen. De kracht is dat je daardoor rekening kunt houden (houdt) met verschillende culturen en leefwijzen. Daarnaast is er op iedere locatie een dagbesteding, waar ook cliënten van buiten de locatie naartoe komen. Volgens MOB helpt deze benadering mensen om deel te blijven uitmaken van de samenleving.
Hakima en dame in keuken Beyt Essalam
Het woonzorgcomplex ligt aan de drukke Pleinweg in Rotterdam, dicht bij de Maastunnel. Het gesprek met locatiemanager Hakima Abraymi en facilitair manager Ruud Verheul vindt plaats in de grote ontmoetingsruimte van Beyt Essalam met uitzicht op de binnentuin. Vanuit deze plek is direct ook zicht op de open keuken. Hier wordt het middagmaal bereid. Een eerste indruk: het zijn de mensen die Beyt Essalam tot een prettige plek maken voor islamitische senioren, niet het gebouw.
Toch moeten we het over het gebouw hebben, want het is niet eenvoudig om in de stad geschikte locaties te vinden voor een woonzorgcomplex. Het is dankzij de ondernemende geest van de oprichters van MOB dat deze locatie is gevonden. Ook vonden zij een investeerder die bereid was met hen in zee te gaan voor de ontwikkeling van een woonzorgcomplex. Facilitair manager Verheul legt uit dat het voor een investeerder niet eenvoudig was om op deze plek appartementen te bouwen (slopen tussen woningen, asbest, veiligheid van de straat). Maar ze hadden ook als doel de huren onder de huurtoeslaggrens te houden.
De bouw van Beyt Essalam verliep niet vlekkeloos, en duurde bij elkaar zo’n vier jaar. De eerste aannemer maakte fouten en had last van toeleveringsproblemen door corona. Uiteindelijk is de investeerder van aannemer gewisseld, een ingrijpende, kostbare en vertragende beslissing. Dit heeft zijn weerslag gehad op de onderhandelingen over de zogenaamde ‘demarcatielijst’, de lijst waarin de onderdelen staan die óf door de pandeigenaar worden betaald, óf door de zorgexploitant.
Volgens directeur Jacco Lamper moet devies bij het ontwerp zijn: keep it simple. Toegankelijkheid voor rolstoelen, een ruime ‘natte hoek’ en voldoende ruimte voor ontmoeting, kantoor en opslag zijn de basisingrediënten. De appartementen meten tussen 35 en 45 m2 en dat is voor een stadslocatie prima. Locatiemanager Hakima vertelt dat de familieleden die de appartementen komen bezichtigen vaak verrast zijn door de ruimte. De natte ruimtes zijn toegankelijk voor rolstoel, maar ook voor een mobiele tillift. In de praktijk zetten de zorgmedewerkers zich in om bewoners te activeren en niet in hun studio te laten verpieteren. Om het thuisgevoel te vergroten heeft elke etage een eigen mediterraan thema, dat terugkomt in de afbeeldingen en kleuren.
Het team verzorgenden en verpleegkundigen bestaat uit mensen met kennis van een affiniteit met de islamitische cultuur. Veel medewerkers, niet allemaal, hebben Turkse of Marokkaanse roots, en kunnen bewoners ook in de eigen taal aanspreken. Een keer per week komt een vrijwillige imam het gebed leiden. Het zijn voor bewoners ankerpunten die helpen zich thuis te voelen. Dat geldt ook voor de open keuken. Daar geurt dagelijks de muntthee en staan regelmatig tajines met couscous op het vuur (de inductiekookplaat). Alcohol en varkensvlees zijn niet te vinden in de keuken, maar zijn in Beyt Essalam ook niet verboden. De bewoners wonen zelfstandig en zijn vrij om in hun studio te doen wat ze willen.
MOB is van oorsprong geen zorgorganisatie maar gestart met maatschappelijk werkers en welzijn: “Dat zit in ons DNA”, zegt Jacco Lamper. Die historie is zichtbaar doordat het zorgprofessionals ook geschoold zijn in welzijn (activiteiten) en het begeleiden van de kwaliteit van leven van de bewoners. Het is ook een manier om het ‘zorgtekort aan medewerkers’ deels op te lossen. Door inzet van welzijn en medewerkers met gecombineerde functie bijvoorbeeld; de zorghulp die huishoudelijke ondersteuning doet maar ook het wassen en douchen. Hakima zegt dat een groot percentage (tussen 80 of 90%) van de mensen met dementie niet complex is. “Hun gedrag is niet lastig, zij gaan niet dwalen of tonen gedragsproblemen. Het is de uitdaging ze te activeren, ze te laten eten en bewegen. Daar heb je geen zorgspecialisten voor nodig en kun je met activerende begeleiding veel bereiken.”
Beyt Essalam werkt met een vaste kern personeel en daar omheen een flexibele schil. Hakima ervaart dat het nog lastig is om een hecht team te smeden zo in het begin van een nieuwe locatie. De verzorgenden en verpleegkundigen die eerst in de thuiszorg werkten, bijvoorbeeld, moeten erg wennen om dagelijks hun collega’s te zien. Ze waren gewend om zelfstandig te opereren en hun dag in te delen. “Groeipijnen”, noemt Hakima de wrijvingen die hierdoor soms ontstaan.
Als we tijdens ramadan tussen de middag een bezoek brengen aan Beyt Essalam, zijn de bewoners aan het eten. Hakima legt uit dat vasten voor deze mensen niet meer aan de orde is. “Ze hebben bijvoorbeeld diabetes”, legt ze uit, “en ook hebben veel mensen geen besef meer van ramadan.” We bezoeken ook de gebedsruimte, althans, de beoogde gebedsruimte, want de ruimte is nu in gebruik als opslagruimte voor huishoudelijke en zorgmaterialen. Dat is jammer, maar de realiteit is ook dat de meeste bewoners niet meer in staat om te knielen of zelf het gebed te reciteren en vindt het gebed plaats in de ruimte van de dagbesteding of het restaurant.
Drie keer per week organiseert Beyt Essalam een dagbeleving (bij andere organisaties vaak dagbesteding genoemd). Ze doen dat dus gecombineerd met mensen uit de wijk die hiervoor met een Wmo-indicatie in aanmerking komen. Het organiseren van gemengde activiteiten is goed voor de bewoners van Beyt Essalam, omdat mensen met dementie dan geprikkeld worden. Het is ook goed om mensen uit de wijk met de locatie te laten kennismaken. Het is niet ondenkbaar dat, als thuiswonen niet meer gaat, zij naar Beyt Essalam verhuizen.
Het is in de islamitische cultuur gebruikelijk dat ouders zo lang mogelijk thuis wonen. Het valt voor kinderen niet mee hun ouders te verhuizen naar een woonzorgcomplex. Ze komen dan ook vaak op bezoek. Nieuwe bewoners worden aangemeld via verwijshulp (waar alle beschikbare zorglocaties op staan), via de casemanager dementie, de huisarts en mond-tot-mondreclame. Hakima is huiverig om echtparen op te nemen. “Ze komen dan ineens heel dicht op elkaar te wonen en dat geeft vaak spanningen. Ook zien we dat ze zich met de zorg van de partner gaan bemoeien. We doen het dan natuurlijk niet snel goed.”
Vanuit de landelijke bouwopgave voor ouderenhuisvesting is er de ambitie om 40.000 zorggeschikte woningen tot 2030 te realiseren. Welke nieuwe woonvormen worden ontwikkeld? Dit presenteren we in een reeks van tien praktijkvoorbeelden van nieuwe woonzorgvarianten. We spreken initiatiefnemers van verschillende woon(zorg)concepten en delen hun ervaringen en geleerde lessen.
Voor dit praktijkvoorbeeld spraken we met Hakima Abraymi (locatiemanager Beyt Essalam), Ruud Verheul (facilitair manager MOB) en Jacco Lamper (directeur/bestuurder MOB).